سایت خاتون

برای نتیجه بهتر، این گونه دعا کنیم!

به طور کلی ادب به معنای «هیئت زیبا و پسندیده‌ای است که طبع و سلیقه هر مۆمنی، سزاوار می‌داند هر عملی را مطابق آن انجام دهد»

بهترین راه برای دستیابی به این هیئت زیبا بهره‌گیری از الگوهای تربیتی است و پیامبران بهترین اسوه برای انسان‌ها در صحیح زندگی کردن می‌باشند.

 

حضرت نوح (علیه السلام)

یکی از آدابی که حضرت نوح (علیه السلام) در محاوره با قوم خود رعایت می‌فرمودند، ادب ثنای الهی بود که یکی از مصادیق تبلیغ عملی به شمار می‌رود.

خداوند متعال محاوره میان حضرت نوح (علیه السلام) و قومش را چنین حکایت می‌کند: «قَالُواْ یَا نُوحُ قَدْ جَادَلْتَنَا فَأَكْثَرْتَ جِدَالَنَا فَأْتَنِا بِمَا تَعِدُنَا إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِینَ

قَالَ إِنَّمَا یَأْتِیكُم بِهِ اللّهُ إِن شَاء وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِینَ

وَلاَ یَنفَعُكُمْ نُصْحِی إِنْ أَرَدتُّ أَنْ أَنصَحَ لَكُمْ إِن كَانَ اللّهُ یُرِیدُ أَن یُغْوِیَكُمْ هُوَ رَبُّكُمْ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ »[1]

حضرت نوح (علیه السلام) در این گفت و گو، بلا و عذابی را که مردم گمان می‌کردند به دست حضرت است، از خود نفی کرده و به پروردگار خویش نسبت می‌دهد و با واگذاری این مسئله به مشیت الهی و بزرگ دانستن خدا ، ادب را به نهایت رسانید.

حضرت، با نشان دادن فقر مطلق در بندگان و مخلوقات، برای مخاطبان خود ثابت کرد که او در تمام برنامه‌هایش، الگوی وابستگی به حضرت حق است.

از جمله آداب حضرت، ادبی است که خدای متعال آن را در داستان حضرت نوح (علیه السلام) با فرزندش نقل می‌کند: «وَنَادَى نُوحٌ رَّبَّهُ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ابُنِی مِنْ أَهْلِی وَإِنَّ وَعْدَكَ الْحَقُّ وَأَنتَ أَحْكَمُ الْحَاكِمِینَ»[2]

رعایت ادب در این گفتار، به این است که حضرت، تنها واقعیتی که در ذهن داشت، بیان کرد.

ظاهر گفتار این است که می‌خواهد فرزندش از غرق شدن نجات یابد ، اما با تدبر در آیات این داستان، کشف می‌شود که حقیقت امر، چیزی فراتر از ظاهر است.

خداوند کسانی را که عذاب برایشان قطعی است ـ مانند همسر نوح (علیه السلام) ـ برای او مشخص کرده است اما فرزند او در سوار شدن به کشتی مخالفت امر پدر می‌کند. معلوم نیست که او به دعوت پدر کفر ورزیده باشد. گویا نوح (علیه السلام) درباره فرزندش به تردید افتاده است و به همین جهت سۆال خود را با تردید مطرح کرد.

این ادبی پسندیده است که بنده از آنچه می‌داند تجاوز نکند. چیزهایی که مصلحت و مفسده آن معلوم نیست، از مولای خود نخواهد.

 

حضرت ابراهیم (علیه السلام)

دعاهایی که حضرت ابراهیم (علیه السلام) در آخر عمر خود کرده، قرآن مجید در آیات 36 تا 41 سوره ابراهیم گزارش داده است. ادبی که ایشان در این دعاها به کار برده، این است که در بیان حوائج خود، اهداف شروع خود را به گونه‌ای ادا می‌کند که هر کس می‌تواند از آن پی ببرد که حضرت تا چه اندازه به رحمت پروردگارش امید داشته است.

به عنوان مثال، پس از اینکه عرض می‌کند: «من و فرزندانم را از اینکه پرستش بت‌ها کنیم، دور بدار»، عرض خود را این‌گونه بیان می‌کند: «پروردگارا! به درستی که آن‌ها بسیاری از مردم را گمراه کردند».

بیان این هدف در دعای حضرت، بیانگر این نکته است که در انتظار تعلیم و فرمان حضرت حق است و خود را موظف می‌داند تا منتظر دستور باشد و آمادگی خود را برای هدفی که خدا می‌خواهد، اعلام نماید.

ادب دیگری که حضرت ابراهیم (علیه السلام) در کلام خود رعایت کرده، این است که در بیان هر حاجتی که مطرح می‌کند، اسمی از اسمای حسنای الهی را از قبیل «غفور»، «رحیم» و «سمیع الدعا» می‌آورد. اسم شریف «رب» را نیز در تمامی حوائج، تکرار کرده است؛ زیرا ربوبیت خدا واسطه ارتباط بنده با خدای خود و فتح باب در هر دعاست.

حضرت موسی (علیه السلام)

قرآن در موارد متعددی از حضرت موسی (علیه السلام) یاد کرده است. زمانی که حضرت در مصر، مرد قبطی را با ضربه‌ای کشت به درگاه خدا چنین عرض کرد: «قَالَ رَبِّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ ».[3]

ادب بنده اقتضا می‌کند در مقام بندگی، به نقص کار خود بیشتر توجه داشته باشد، گرچه کارش مجاز باشد.

یکی از آداب درخواست از خداوند این است که بنده فقط عرض حال کند و کلماتی به زبان نیاورد که از آن برداشت شود در صدد است خداوند را به روند اجابت درخواست رهنمون کند.

به همین دلیل حضرت پس از آنکه از مصر بیرون آمد و وارد مدائن شد به درگاه خداوند کریم ابراز حاجت کرد و به خواسته خود چشم دوخت و عرضه داشت: «... رَبِّ إِنِّی لِمَا أَنزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ».[4]

تشخیص الگوی برآوردن خواسته من به عهده توست. وظیفه من ابراز حالتی است که در درون من ایجاد شده است. من بیش از این نمی‌گویم تا شائبه بی‌ادبی استشمام نشود.

 

حضرت عیسی (علیه السلام)

سرلوحه راه و رسم زندگی در مکتب حضرت عیسی (علیه السلام) عبادت و بندگی خداست.

حضرت در گفتگویی با خداوند متعال که در سوره انعام آیات 117 و 118 گزارش شده است ادب کامل را به نمایش می‌گذارد.

حضرت عیسی در این کلام، رعایت ادب را از اینجا آغاز کرده:

1 ـ خدای متعال را از آنچه لایق ساحت اقدس او نیست منزه دانست، قبل از آنکه خود را از آنچه به او نسبت داده‌اند ، مبرا داند.

2 ـ حضرت به جای آنکه بگوید من چنین نیستم، می‌گوید من کوچک‌تر از آنم که کسی درباره‌ام توهم کند که چنین حرفی را زده‌ام تا نیازمند به انکار باشد.

3 ـ با این سخن که ؛ مگر می‌شود کسی چیزی بگوید و از محدوده علم خدا، که به جمیع غیب محیط است، بیرون باشد، حضرت خدای جل و علا را بزرگ می‌شمرد. از این رو می‌گوید: اگر من چنین سخنی را گفته بودم قبل از همه، خدا نسبت به آن آگاه بود.

4 ـ حضرت می‌گوید من فرمانبردار محض خدایم آنچه امر فرموده انجام دادم و آن، شعار عبودیت حق بود.

 

نتیجه‌گیری

پس از بررسی آیات قرآن می‌توان موارد زیر را به عنوان آداب انبیاء در هنگام خواندن خدا شمارش نمود:

1 ـ حضرت حق را با عنوان «رب» مخاطب قرار داده و خواسته خود را بیان کنیم.

2 ـ انسان تنها نعمت‌های حقیقی را از خدا در خواست نماید.

3 ـ انسان تنها واقعیتی را که در ذهن دارد بیان کند. چیزی را که نمی‌داند مصلحت او در آن هست یا نه، تقاضا نکند.

4 ـ گرچه همه امور به دست خداست، اما کارها و حالت‌هایی همانند بیماری و فقر که برای انسان مطلوب نیست، به خود نسبت داده و کارهای مطلوب را به خداوند.

5 ـ از اسمای حسنای الهی متناسب با حاجتی که از خدا می‌خواهیم استفاده کنیم.

 

پی نوشت ها:

[1]. «گفتند: اى نوح، واقعاً با ما جدال كردى و بسیار [هم‏] جدال كردى. پس اگر از راستگویانى آنچه را [از عذاب خدا] به ما وعده مى‏دهى براى ما بیاور.*گفت: تنها خداست كه اگر بخواهد، آن را براى شما مى‏آورد و شما عاجز كننده [او] نخواهید بود.*و اگر بخواهم شما را اندرز دهم، در صورتى كه خدا بخواهد شما را بیراه گذارد، اندرز من شما را سودى نمى‏بخشد. او پروردگار شماست و به سوى او باز گردانیده مى‏شوید». (هود/32 تا 34)

[2]. «و نوح پروردگار خود را آواز داد و گفت: پروردگارا، پسرم از كسان من است، و قطعاً وعده تو راست است و تو بهترین داورانى». (هود/45)

[3]. «گفت: پروردگارا، من بر خویشتن ستم كردم، مرا ببخش. پس خدا از او درگذشت كه وى آمرزنده مهربان است». (قصص/16)

[4]. «گفت: پروردگارا، من به هر خیرى كه سویم بفرستى سخت نیازمندم». (قصص/24)

- نظرات (0)

قتل دست جمعی بدون اثر جرم

یک انسان برابر با تمام انسانها؟

آنچه در وهله اول از سیاق آیه به نظر می آید ، مراد از قتل نفس همان کشتن و گرفتن حیات از یک انسان است.

برخی از مفسرین در بیان آیه وجوهى گفته‏اند كه شاید وجه بهترش اینست كه چون كسى یك نفر را بكشد ، احساسات عمومى را جریحه دار می كند و همه مردم دشمن او می شوند، پس مثل این است كه همه مردم را كشته و كسى كه یك نفر را زنده كند یا هدایت نماید، خدا پاداش زنده كردن و هدایت نمودن همه مردم را به او دهد، زیرا به سبب احسانى كه به برادر آنها كرده، همه را خرسند و شادمان نموده ، پس گویا همه را زنده كرده است. (أصول الكافی/ترجمه مصطفوى / ج‏3 /300)  

شاید منظور آن است كه افراد بشر از نظر خداى سبحان به حكم یك پیكرند ؛ قاتل یك نفر مثل قاتل همه و محیى یكى مانند احیا كننده همه است. (قاموس قرآن / ج‏2 / 211 )  

پس تك تك اشخاص این نوع، افراد یك نوعند، و شاخه‏هاى یك تنه درختند، در نتیجه یك فرد از این نوع از انسانیت همان را دارد كه هزاران فرد آن را دارند، و هزاران فرد از این حقیقت همان را دارند كه یك فرد دارد، و تنها غرض خداى تعالى از خلقت افراد این نوع و تكثیر نسل آن ، این است كه این حقیقت كه در تك تك افراد عمرى كوتاه دارد، هم چنان در روى زمین باقى بماند، به همین منظور نسلى را جانشین نسل سابق مى‏كند، تا نسل لا حق مانند سابق خداى را در روى زمین عبادت كند.

بنابر این اگر یك فرد از این نوع كشته شود خلقت خدا تباه شده، و غرض خداى سبحان كه بقاى انسانیت نسل بعد از نسل بود ، باطل شده است، و قاتل در مقام معارضه و منازعه با مقام ربوبى بر آمده است. (ترجمه المیزان/ ج‏5/ ص/ 516)

جامعه انسانى در حقیقت یك واحد بیش نیست و افراد آن همانند اعضاى یك پیكرند، هر لطمه‏اى به عضوى از اعضاى این پیكر برسد اثر آن كم و بیش در سایر اعضاء آشكار می گردد ؛ زیرا یك جامعه بزرگ از افراد تشكیل شده و فقدان یك فرد خواه ‏ناخواه ضربه‏اى به همه ی جامعه بزرگ انسانى است.

فقدان او سبب مى‏شود كه به تناسب شعاع تأثیر وجودش در اجتماع محلى خالى بماند، و زیانى از این رهگذر دامن همه را بگیرد.

همچنین احیاى یك نفس سبب احیاى سایر اعضاى این پیكر است، زیرا هر كس به اندازه وجود خود در ساختمان مجتمع بزرگ انسانى و رفع نیازمندی هاى آن اثر دارد ؛ بعضى بیشتر و بعضى كمتر. (تفسیر نمونه/ ج‏4/ ص 356)

قتل فقط نابودی حیات نیست

آیه 32 سوره مائده تأویلی عظیم تر از تأویل پیشین دارد و حیات انسان را به حیات جسمانی اش محدود نمی کند.

روایت كرده‏اند از سماعه، از امام جعفر صادق علیه السلام كه گفت: به آن حضرت عرض كردم كه: چیست‏ معنى قول خداى عزوجل: «مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعًا وَمَنْ أَحْیَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا »؟

حضرت فرمود كه: «هر كه نفْسى را از ضلالت بیرون آورد به سوى هدایت، گویا كه آن را زنده ساخته، و هر كه آن را بیرون برد از هدایت به سوى ضلالت، گویا كه آن را كشته است». (تحفة الأولیاء (ترجمه أصول كافى) / ج‏3 /  527)  

رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرموده: «و هر كس سنّت حقّ و درستى را پایه‏گذارى نماید، پاداش آن براى او است، و اجر هر كه عمل بدان كند نیز تا روز قیامت براى او خواهد بود، و هر كه سنّت‏گذار باطلى باشد، بار گناه آن بر دوش خود اوست، و گناه هر كه مرتكب آن شود نیز تا روز قیامت بر دوش او خواهد بود»

براى این كلام نبوىّ شاهدى از قرآن است كه: مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِی إِسْرَائِیلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعًا وَمَنْ أَحْیَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا

و براى لغت «إحیاء» در این موضع تأویل باطنى دارد كه ظاهرى نیست، و آن «إهداء» مى‏باشد، یعنى: «كسى كه فردى را هدایت نماید»، زیرا هدایت سبب حیات ابد است. (الإحتجاج/ترجمه جعفرى/ ج‏1 / 557)   

مداد عالم برتر از خون شهید

با توجه به تفاسیر ارائه شده از آیه مزبور حال می توان، نقش و جایگاه عالم و هدایتگری را بهتر از پیش دریافت.

رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) فرموده: چون روز رستاخیز شود ، مداد دانشمندان با خون هاى شهداء و كشته ‏شدگان در راه خدا سنجیده مى‏شود، پس مداد علماء بر خون هاى شهداء ترجیح و برترى داده مى‏شود.

حضرت موسى بن جعفر (بر ایشان تحیّت و درود باد) فرموده: یك فقیه و داناى به احكام شرعیّه كه یتیم و تنها مانده از ایتام و تنها مانده‏هاى از ما (آل محمّد، صلوات اللَّه علیهم) كه از ما و از دیدن ما جدا شده‏اند را نجات و رهائى دهد ، به تعلیم و یاد دادن آنچه را آن یتیم به آن نیازمند است سخت تر است‏ بر شیطان از هزار عبادت‏كننده، زیرا عبادت‏كننده همّت و قصدش خود او است و بس، و این فقیه همّت و خواسته‏اش خود او است با بندگان و كنیزان خدا (مردها و زن ها) براى اینكه ایشان را از دست شیطان و ارادتمندان و كارگردانان او نجات و رهائى دهد، پس آن فقیه نزد خدا از هزار هزار مرد عبادت‏كننده و از هزار هزار زن عبادت‏كننده أفضل و برتر است. (بنادر البحار (ترجمه و شرح خلاصه كتاب العقل و العلم و الجهل)/ترجمه‏ فارسى/149)  

با این اوصاف می توان گفت قتل، فقط قتل نفس و گرفتن حیات از انسان نیست بلکه ، انسان با اطلاعات اشتباه و بر پا نهادن سنتی غلط موجبات گمراهی عده‌ای را فراهم می سازد که این گمراهی وی به مراتب سخت تر از گرفتن حیات اوست. و گاه این قتل آنقدر آرام و بی صدا انجام می‌گیرد که قاتل نیز متوجه فعل خویش نبوده و در این میان گاه ابزار کار او بسیار کوچک و ساده اما کشنده است، مانند کلامی در حد یک جمله و یا سکوتی در حد چند ثانیه.

1)     ترجمه المیزان/ ج‏5

2)     تفسیر نمونه/ ج‏4

3)     بنادر البحار (ترجمه و شرح خلاصه كتاب العقل و العلم و الجهل)  /  ترجمه‏فارسى  

4)     الإحتجاج / ترجمه جعفرى  /  ج‏1

5)     تحفة الأولیاء (ترجمه أصول كافى)  /  ج‏3

6)     قاموس قرآن  /  ج‏2  

7)     أصول الكافی / ترجمه مصطفوى / ج‏3

8)     دیوان أمیر المۆمنین علیه السلام   / میبدی، زمانی

- نظرات (0)

بالاترین شهادتی که در قرآن آمده است!

سوره ای به نام سوره «شهد الله» وجود ندارد، بلکه آیه‌ای است که خداوند در آن به وحدانیت خود شهادت داده و در روایات و به تبع آن، در میان مفسران بدان آیه، آیه «شهد الله» می‌گویند:[1] «شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لاَ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ وَالْمَلاَئِكَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَآئِمَاً بِالْقِسْطِ لاَ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَكِیمُ ».[2]

---

در شأن نزول این آیه نقل شده است: پس از آمدن پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) به مدینه، دو تن از روحانیون مسیحی شام به مدینه وارد شدند و با هم گفتند : این شهر چقدر شبیه شهری است که پیام‌آور آخرالزمان در آن ظهور خواهد كرد، و چون نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله) رفتند او را به صفات و اوصاف شناختند و پرسیدند: تو محمد هستی؟ فرمود «بلى»، پرسیدند: احمد نیز لقب دارى؟ فرمود: «بلى»، گفتند: از تو مسئله‌اى می‌پرسیم اگر پاسخ درست دادى تو را تصدیق می‏كنیم و ایمان می‏آوریم. فرمود: «بپرسید».

گفتند: بگو بالاترین شهادت كه در كتاب خدا آمده، كدام است؟ این‌جا بود که آیه فوق نازل شد و آن دو تصدیق كرده و مسلمان شدند.[3]

در تفسیر این آیه نیز بحث‌های مفصلی وجود دارد[4] که در اینجا به بیان مختصر آن بسنده می‌شود.

مهم‌ترین بخش آیه شهادت خداوند بر وحدانیت خود است. منظور از شهادت خداوند، شهادت عملى و فعلى است نه قولى؛ یعنى خداوند با پدید آوردن جهان آفرینش كه نظام واحدى در آن حكومت مى‏كند و قوانین آن در همه جا یكسان، و برنامه آن یكى است، و در واقع یک واحد به هم پیوسته و یک نظام یگانه است، عملاً نشان داده كه آفریدگار و معبود، در جهان یكى بیش نیست و همه از یک منبع، سرچشمه می‌گیرند.

بنابر این، ایجاد این نظام واحد، شهادت و گواهى خدا است بر یگانگى ذاتش. اما شهادت و گواهى فرشتگان و دانشمندان، بیشتر جنبه قولى دارد، چه این‌ كه آنها هر كدام با گفتارى شایسته خود، اعتراف به این حقیقت مى‏كنند؛ البته گواهى فرشتگان و دانشمندان، جنبه عملى نیز دارد، زیرا آنها تنها او را مى‏پرستند و در برابر هیچ معبود دیگر، سر تعظیم فرود نمى‏آورند.[5]

همچنین خداوند در آیه مورد بحث مى‏فرماید: صاحبان علم، شهادت مى‏دهند به اینكه جز او معبودى نیست، این به این جهت است كه هر صاحب علمى از آیات آفاقى و انفسى خدا، یكتایى خدا را به یقین درک مى‏كند؛ زیرا این آیات تمام حواسشان را پر مى‏كند، و در عقول آنان رسوخ مى‏نماید.[6]  همچنین دلیل تکرار کلمه توحید « لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ» برای تأکید بر وحدانیت خداوند است.[7]

 

پی نوشت ها:

[1]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‏، محمد جواد، ج 2، ص 717، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش.

[2]. آل عمران، 18: «خدا در حالى كه برپا دارنده عدل است [با منطق وحى، با نظام مُتقن آفرینش و با زبان همه موجودات‏] گواهى مى‏دهد كه هیچ معبودى جز او نیست و فرشتگان و صاحبان دانش نیز گواهى مى‏دهند كه هیچ معبودى جز او نیست معبودى كه تواناى شكست‏ناپذیر و حكیم است».

[3]. واحدی نیشابوری، اسباب النزول، ترجمه: ذکاوتی قراگزلو، ص 53، علیرضا، نشر نی، تهران، چاپ اول، 1383ش.

[4]. برای نمونه ر.ک: فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 7، ص 168 – 171، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، 1420ق.

[5]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 2، ص 467، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.

[6]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 3، ص 115، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417ق.

[7]. فضل الله، سید محمد حسین، تفسیر من وحی القرآن، ج 5، ص 271، دار الملاک للطباعة و النشر، بیروت، چاپ دوم، 1419ق.

- نظرات (0)

معناى إضلال خداوند در قرآن چیست؟

پاسخ تفصیلی

1.معناى «ضلل»:

ضلال و ضلالت به معناى انحراف از حق است.[1] در واقع ضلالت در برابر اهتدا و اضلال در مقابل هدایت است، و چون هدایت به معناى دلالت و ارشاد به مقصود است،[2] إضلال فقدان آن است.

2.نسبت بین هدایت و اضلال:

«هدایت» امرى واقعى و موجود و «اضلال» امر عدمى و غیر موجود است و لذا هدایت را مى‏شود به خداوند نسبت داد ولى ضلالت و گمراهى را نه؛ زیرا چیزى که ردّ شى‏ء و عدم است قابل دادن و گرفتن نیست.

ضلالت، نبودن هدایت است و به اصطلاح منطق، رابطه این دو، رابطه‏ى ملکه و عدم است. یعنى اگر هدایت در جایى موجود باشد، هیچ گاه ضلالتى از آن جهت در آنجا نخواهد بود ولى اگر هدایت نباشد، نبودن هدایت، ضلالت است.[3] 

3.مقصود از اضلال:

با توجه به آیات شریفه، هدایت الهى به دو قسم تکوینى و تشریعى تقسیم مى‏گردد که انسان از هر دوى آنها برخوردار مى‏باشد. به خلاف إضلال که فقط تکوینى است و تشریعى ندارد. زیرا خداوند تبارک و تعالى هادى بالذّات است، چون محال است که خداى سبحان رَبّ بالذّات و معبود بالذات و مستعان مطلق باشد ولى هادى بالذّات نباشد.[4] و اگر غیر از این بود گمراهان و بدکاران در برابر خداوند عذر مى‏آوردند که ما خواستار هدایت تو بودیم ولى تو ما را گمراه کردى.

بنابراین، خداوند اضلال تشریعى و ابتدایى ندارد و همگان را در وهله‏ى نخست با هدایت تشریعى و ابتدایى خود به راه راست و صلاح و فلاح و رستگارى دعوت مى‏کند و در این مرحله هیچ اضلالى وجود ندارد ولى اگر کسى این هدایت تشریعى را نپذیرفت و به اختیار خویش، بیراهه‏ى گمراهى را در پیش گرفت، و از مهلت توبه و تراخى انابه و تأخیر مجازات متنّبه نشد و استفاده نکرد و به فطرت الهى خود برنگشت ، آنگاه به اضلال تکوینى خداوند مبتلا خواهد شد.[5]  

4.ضلالت ابتدایى و ضلالت مجازاتى و فرق آن دو:

ضلالت ابتدایى آن است که خداوند بخواهد در آغاز، کسى را گمراه سازد . چنین امرى از خداوند محال است و با حکمت او سازگارى ندارد و از طرف ذات اقدس خداوند جز خیر و رحمت چیزى نازل نمى‏شود. و او در آغاز کسى را گمراه نمى‏کند بلکه اِضلال او مجازاتى است یعنى تبهکاران با سوء اختیار خویش به بیراهه رفته و گرفتار ضلالت شده‏اند. پس در حقیقت، ضلالت ابتدایى منسوب به بندگان خدا مى‏گردد و ضلالت مجازاتى منسوب به خداى تعالى است.[6]

 

نتیجه:

معناى اضلال الهى: اضلال، و گمراه ساختن از ناحیه‏ى خداوند همان قطع هدایت و برگرفتن نعمت و توفیق و رها ساختن انسان به حال خود مى‏باشد که نتیجه‏اش گمراه و سرگردان ماندن در طریق هدایت است.[7]

اگر کسى هدایت تشریعى إلهى را نپذیرفت خداوند نیز، بنا به خواست خود او، او را مشمول هدایت تکوینى خود نمى‏گرداند. در چنین وضعى شخص گمراه به حال خود رها مى‏شود.

به عبارت دیگر، عمل و فعل انسان ظالم و کافر و منحرف، علت است بر آنکه او از هدایت الهى برخوردار نباشد، و این بر اساس سنت نظام هستى، که نظام علّى و معلولى است مى‏باشد و به همین جهت، خداوند فرموده است که: قوم کافر[8] و ظالم[9] و فاسق[10] را هدایت نمى‏کند.

 

پی نوشت ها:

[1] قرشى، سید على اکبر، قاموس قرآن، ج 4، ص 192.

[2] قاموس قرآن، همان، ج 7، ص 145.

[3] جوادى آملى، تفسیر موضوعى، قرآن در قرآن، ناشر: مرکز نشر اسراء، چاپ اول بهار 1378 هش، ج 1، ص 197.

[4] همان، ص 186.

[5] همان، ص 197.

[6] علامه طباطبایى، المیزان، ترجمه موسوى همدانى، 20 جلدى، ناشر: انتشارات اسلامى، ج 12، ص 355.

[7] مکارم شیرازى، تفسیر نمونه، ج 8، ص 164.

[8] بقره، 264 - مائده، 67 - توبه، 37.

[9] بقره، 258 - مائده، 51 - آل عمران، 86.

[10] توبه، 80 - آل عمران، 86 - مائده، 108.

«ضلال» و «ضلالت» به معنى انحراف از حق است. و اضلال در مقابل هدایت، و از امور عدمى است و چون هدایت به معناى دلالت و ارشاد به مقصود است، إضلال، فقدان هدایت است و در اصطلاح منطق، رابطه‏ى این دو، ملکه و عدم است. یعنى اگر هدایت در جایى موجود باشد، هیچ گاه ضلالتى از آن جهت در آنجا نخواهد بود ولى اگر هدایت نباشد، نبودن هدایت، ضلالت است. لذا بر خلاف هدایت، ضلالت را نمى‏توان به خداوند نسبت داد. زیرا عدم، قابل دادن و گرفتن نمى‏باشد.

- نظرات (0)

سیره قرآنی امام حسین(علیه السلام)

امام حسین(علیه السلام) گوهر تابناک و چراغ درخشانی است که هماره بر تارک تاریخ درخشیده و خواهد درخشید. طالبان هدایت و انسان‌های خسته از ظلم و تبعیض و ذلت و ستیزه، نامردمی و ناجوانمردی را به حق رهنمون ساخته و بیدار نموده است.

عنصر جاودانه‌ای که به یقین رمز ماندگاریش را در الهی بودنش باید جُست. سیره ارجمندش را در قرآن باید نگریست تا به حقیقتش یا شمه‌ای از حقیقتش دست یافت.

امام حسین(علیه السلام) نه تنها شاگرد مکتب قرآن که عِدْل و شریک قرآن است از این‌روست که در فرازی از زیارتنامه ی شریفش می‌خوانیم: «السَّلامُ عَلَیکَ یا شریکَ القُران؛ (1)

سلام بر تو ای «شریک قرآن» و در حدیث «ثقلین» نیز همدوشی امام به عنوان قرآن ناطق و قرآن به عنوان امام صامت گردیده است.

رسولُ اللَّه (صلی الله و علیه وآله) فرمودند: «انى تارکٌ فیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کتابَ اللَّه و عترَتى اهلَ بَیْتى فَأِنَّهُمَا لَنْ یَفتَرِقا حتَّى‏ یَردِا عَلَىّ الحوض» (2)

حال که ائمه (علیهم السلام) به طور عام و امام حسین(علیه السلام) به طور خاص چنین نسبت و خویشاوندی محکمی با قرآن دارند ، باید تفسیر قرآن را در آنان جُست که در «وجود آنها کرامت‏ها و فضیلت‏هاى قرآن و گنج‏هاى الهى نهفته است.» «فیِهْم کوائِمُ القرآن و هُمْ کُنوُز الرَّحمان»(3)

 

انس با قرآن

انس آدمی با هر چیز ریشه در ارج و اهمیتی دارد که انسان برای آن چیز قائل است .

ره‌پویان راه یقین و سالکان وادی علم و معرفت از آن‌جا که محبوبترین محبوب را ذات اقدس خداوند می‌دانند و فقط دل در گرو او دارند، کتاب او را که پرتوی از ذات او و واسطه سخن خداوند با بندگان است - پر منزلت و تنها طریق هدایت می‌دانند ؛ از این‌ رو با آن انس ویژه‌ای داشته و قلب و جان و اعمال خویش را با آن گوهر حیات بخش خدایی می‌کنند.

قرآن کریم به لزوم این انس اشاره کرده است. از مۆمنان می‌خواهد با تلاوت آیات آن، اولین مرحله ی انس را بپیمایند. «فَاقْرَءُواْ مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْءَان؛(4) هر آنچه برایتان امکان دارد قرآن بخوانید».

امام حسین از کسانی بود که در گفتار و کردار حق تلاوت قرآن را رعایت کرد از این‌ رو در قسمتی از زیارت‌نامه‌اش می‌خوانیم: «أشهد أنّکَ...تَلَوتَ الکتاب حَقَّ تِلاوَتِهِ...؛گواهى مى‏دهم که تو حق تلاوت قرآن را ادا نمودى» و نیز آن حضرت خدا را به خاطر فراگیری معنای قرآن و رسیدن به مقام فقاهت دینی حمد و سپاس می‌گوید: «اللهم اِنى اَحْمَدُکَ عَلى‏ ان اَکْرَمْتَنا بِالنَّبُوَّةِ وَعلَّمْتنَا القرآن وفقَّهتَنا فى الدّین»

امام حسین (علیه السلام) انس ویژه‌ای با قرآن داشت چون منزلتی بزرگ برای آن قائل بود. نمونه‌ای از این منزلت را می‌توان در حکایت زیر مشاهده کرد:

«عبدالرحمان» به فرزند امام حسین(علیه السلام) «الحمدللَّه رب العالمین» را آموخت، وقتی که آن را بر پدر خواند، حضرت هزار دینار را به او بخشید و دهان او را پر از طلا کرد. از آن حضرت دلیل آن سۆال شد. حضرت پاسخ دادند: «چگونه مى‏توان کار او را [تعلیم قرآن ]با این پاداش مقایسه کرد؟!»(5)

انس امام حسین با قرآن را می‌توان در تمام زوایای زندگیش ملاحظه کرد، نصایح و مواعظش، سیره علمی و عملی‌اش و حماسه خونینش همه و همه در قرآن و الهام گرفته از آن بود.

آری، اهل‌بیت و به ویژه امام حسین (علیه السلام) فرزندان پیامبر و شاگرد مکتب قرآنند پس چگونه گفتار و مواعظشان متکی به قرآن نباشد .

حرکت و قیام حسینی از همان آغاز بر مبنای قرآن همراه بود. نه تنها ریشه‌های این حماسه را می‌توان با قرآن بدست آورد ، بلکه امام (علیه السلام) خود با استناد به آیات قرآن حرکت خود را الهام گرفته از آن می‌دانست که نمونه‌هایی از آن را ذکر می‌کنیم.

الف) در نخستین برخورد با والی مدینه، خود و اهل‌بیت را معدن رسالت و... معرفی می‌کند و می‌فرماید: «در حالى‏که یزید مردى فاسق و شرابخوار و... است پس چگونه امام را شایسته است که با او بیعت کند.»(6)

ب) هنگامی که مروان اصرار می‌کند که والی مدینه از امام حسین (علیه السلام) بیعت بگیرد  ،امام (علیه السلام) او را پلید و خود را با استناد به قرآن «مُطهّر» بیان می‌دارد: «اِلَیک عَنّی، أَنا مِنْ بَیْتِ الطَّهارةِ الّذین أنْزلَ اللَّهُ فیهم عَلی نَبیّه: «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»(7)

ج) آنگاه که با کاروان خود از مدینه بیرون آمد این آیه را تلاوت فرمود: «رَبِ‏ّ نَجِّنِى مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِین»(8) و این همان دعایی است که حضرت موسی (علیه السلام) به هنگام خروجش با بنی‌اسرائیل آن را بر زبان جاری ساخت.

د) آنگاه که به مکه رسید این آیه را تلاوت نمود: «وَ لَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقَاءَ مَدْیَنَ قَالَ عَسَى‏ رَبِّى أَن یَهْدِیَنِى سَوَاءَ السَّبِیل»(9) به این ترتیب هجرت خود را به هجرت موسی که هر دو در جهت کوبیدن بیداد و ظلم بود تشبیه می‌کند.

ه) پس از ورود به مکه نامه‌ای برای سران قبایل بصره نوشت و آنان را به کتاب خدا دعوت کرد: «وَ اَنا ادعوکم اِلى‏ کتابِ اللَّه و سُنة نبیّهِ»(10)

و) وقتی که عصر پنج‌شنبه نهم محرّم عمر بن سعد فرمان حمله داد و لشکر به حرکت در آمد ، از برادرش اباالفضل (علیه السلام) درخواست می‌کند که یک شب از امویان مهلت بگیرید تا در آن شب فقط دعا، نماز، تلاوت قرآن، استغفار و راز و نیاز با خدا داشته باشد:

«فَهُوَ یَعْلَمُ أنّى کُنتُ قَدْ اُحِبُّ الصَّلوة و تلاوة کتابِهِ و کثرة الدَّعاء و الاستغفار» و خداوند مى‏داند که من نماز براى خدا و تلاوت قرآن و بسیارى دعا و استغفار را دوست مى‏داشتم» امام آن شب به خیمه باز می‌گردد و تمام شب را چنین می‌کند. (11)

اُنس امام با قرآن به دوران حیات جسمی محدود نمی‌شود ، بلکه بعد از شهادت نیز ادامه دارد: «منهال بن عمرو» گوید، چون سر مطهّر امام (علیه السلام) را به دمشق آورده بر نی حمل می‌کردند، من پیش روی او بودم.

شخصی سوره ی کهف را می‌خواند تا رسید به آیه ی شریفه ی «أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْکَهْفِ وَ الرَّقِیمِ کَانُواْ مِنْ ءَایَتِنَا عَجَبًا؛(12) آیا پنداشتى که داستان اصحاب کهف و رقیم از آیات شگفت ماست؟!» به خدا سوگند ناگاه آن سر مطهر به سخن آمد و با زبان فصیح فرمود: «شگفت‏تر از اصحاب کهف، واقعه‏ى شهادت و بردن من بر نى است» (13)

«سلمة بن کهیل» گوید: سر مطهّر را دیدم که بر نی این آیه را می‌خواند «فَسَیَکْفِیکَهُمُ اللَّهُ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیم؛(14) خداوند شما را از شر ایشان نگه خواهد داشت و او شنواى داناست.»(15)

 

حق تلاوت قرآن

در قرآن، ایمان‌آورندگان به این کتاب الهی کسانی معرفی شدند که حق تلاوت را به جای آورند: «الَّذِینَ ءَاتَیْنَهُمُ الْکِتَابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ أُوْلئکَ یُۆْمِنُونَ بِه؛(16) کسانى که کتاب آسمانى به آن دادیم و آن‏را چنانکه باید مى‏خوانند ایشانند که بدان ایمان دارند...»

امام صادق(علیه السلام) درباره چگونگی رعایت حق تلاوت قرآن می‌فرماید: «آیاتش را روشن و شمرده مى‏خوانند، سعى مى‏کنند معنایش را بفهمند، احکام و فرامینش را به کار مى‏بندند و به وعده‏هایش امیدوارند و از عذابش مى‏ترسند... به خدا سوگند که حق تلاوت قرآن به حفظ آیات و پشت‏ سر هم خواندن حروف و کلمات و تلاوت سوره‏ها و مطالعه حواشى و هوامش آن نیست...»(17)

امام حسین از کسانی بود که در گفتار و کردار حق تلاوت قرآن را رعایت کرد از این‌ رو در قسمتی از زیارت‌نامه‌اش می‌خوانیم: «أشهد أنّکَ...تَلَوتَ الکتاب حَقَّ تِلاوَتِهِ...؛(18) گواهى مى‏دهم که تو حق تلاوت قرآن را ادا نمودى» و نیز آن حضرت خدا را به خاطر فراگیری معنای قرآن و رسیدن به مقام فقاهت دینی حمد و سپاس می‌گوید: «اللهم اِنى اَحْمَدُکَ عَلى‏ ان اَکْرَمْتَنا بِالنَّبُوَّةِ وَعلَّمْتنَا القرآن وفقَّهتَنا فى الدّین»(19)

 

پی نوشت ها:

1. بحار الانوار، ج 98، ص 355.

2. منبع پیشین، ج 23، ص 133: مرحوم سید هاشم بحرینی در کتاب غایة المرام این حدیث را با سی و نه سند از دانشمندان اهل تسنن و با هشتاد سند از دانشمندان شیعه نقل کرده است.

3. نهج البلاغه، خطبهء 154.

4. مزمل/ 20.

5. تفسیر البرهان، ج 1، ص 100.

6. الفتوح، ج 5، ص 14.

7. احزاب/ 33.

8. قصص/ 21 و 22.

9. قصص/ 22؛ الفتوح، ج 2، ص 25.

10. تاریخ طبری، ج 3، ص 28.

11. بحارالانوار، ج 44، ص 392 و ج 45، ص 3.

12. کهف/ 9.

13. بحار الانوا، ج 45، ص 32 و 188.

14. بقره/ 137.

15. معالی السبطین، ج 2، ص 115.

16. بقره/ 121.

17. تنبیه الخواطر و نزهه النواظر، ج 2، ص 236، نقل از میزان الحکمه، ج 10، ص 4824.

18. کامل الزیارات، ص 371.

19. تاریخ الطبری، ج 3، ص 315.

- نظرات (0)