سایت خاتون

حق پیمانها و پیمانه‌ها در خطبه فاطمی

حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها قبل از اینکه به موضوع اصلی سخن خود یعنی دفاع از حق خود درباره باغ فدک و دفاع از خلافت امیرالمومنین بپردازد، در جملات آغازین خطبه خود می‌فرمایند: "و توفیة المکاییل و الموازین تغییرا للبخس" یعنی خداوند ادا کردن حق پیمانه‌ها و ترازوها را باعث تغییر در روحیه بخس قرار داده است.

در اینجا با دو سوال روبرو می‌شویم:

منظور از پیمانه و ترازو چیست؟

روحیه بخس چیست؟

در عبارت حضرت فاطمه زهرا(علیهاالسلام)، سخن از مکاییل و موازین آمده که به معنای پیمانه‌ها و ترازوهاست. در زمان سابق اشیاء به شکل بسته بندی‌های کنونی فروخته نمی‌شد؛ بلکه اشیاء عموماً به شکل باز و با استفاده از یکی از دو روش وزن یا حجم کردن محاسبه و فروخته می‌شد. حضرت فاطمه(علیهاالسلام) نیز با این جمله کوتاه خود، اهمیت توجه به ملاک های درست در خرید و فروش را یادآور شدند زیرا رعایت نکردن آن، باعث کم فروشی و از گناهان بزرگ است.

در حقیقت این سخن بانوی اسلام، ریشه در آیات قرآنی دارد. در آیه 152 سوره انعام و 35 سوره اسراء ما مسلمان به دقت در نحوه معاملات خود و دوری از کم فروشی دستور شده ایم. اما مسأله کم فروشی، اشکال ویژه مردم در زمان شعیب پیامبر علیه السلام بوده که البته ممکن است این اشکال در هر زمان دیگری از تاریخ از نو رواج یابد. قرآن هشدارهای حضرت شعیب علیه السلام را اینگونه نقل می‌کند:

وَ إِلی مَدْیَنَ أَخاهُمْ شُعَیْباً قالَ یا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْرُهُ وَ لا تَنْقُصُوا الْمِکْیالَ وَ الْمیزانَ إِنِّی أَراکُمْ بِخَیْرٍ وَ إِنِّی أَخافُ عَلَیْکُمْ عَذابَ یَوْمٍ مُحیطٍ

وَ یا قَوْمِ أَوْفُوا الْمِکْیالَ وَ الْمیزانَ بِالْقِسْطِ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدینَ

و به سوی مَدین، برادرشان شعیب را [فرستادیم.] گفت: ای قوم من! خدا را بپرستید، شما را جز او هیچ معبودی نیست و از پیمانه و ترازو مکاهید، همانا من شما را در توانگری و نعمت می‌بینم و بر شما از عذاب روزی فراگیر بیمناکم.

و ای قوم من، پیمانه و ترازو را عادلانه کامل و تمام بدهید، و اجناس مردم را [هنگام خریدن] کم‌شمارتر و کم‌ارزش‌تر [از آنچه که هست] به حساب نیاورید و در زمین تبهکارانه فتنه و آشوب برپا نکنید. (سوره هود آیات 84 و 85)

 

توصیه‌ای برای همه زمانها

"مکیال" و "میزان" به معنی پیمانه و ترازو است و ناقص کردن آنها به معنی کم فروشی و نپرداختن حقوق مردم است. (تفسیر نمونه، ج 9، ص 201) و شعیب پیامبر به مردم می‌گفت که "من خیرخواه شما هستم" یعنی این توصیه‌ها مستقیماً به نفع و خیر مردم است. البته هشدار نسبت به کم‌فروشی تنها مخصوص به زمان شعیب پیامبر نیست. در زمان ما نیز هر گونه معامله و قرداد تجاری و خدماتی و عرفی را شامل می‌شود.

امام علی علیه السلام هم هر روز صبح که به بازارهای کوفه سرکشی می‌نمود، ضمن توصیه به خیرخواهی، سهولت و بردباری و رعایت مظلومان و هشدار از قسم و دروغ و ظلم و ربا، آیه را برای بازاریان تلاوت می‌فرمود: " أَوْفُوا الْمِکْیالَ وَ الْمیزانَ بِالْقِسْطِ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدینَ" (کافی، ج 5، ص 151)

نکته دیگری که درباره "لاتبخسوا" قابل توجه است، آنکه باید مراقب باشیم که اشیاء مردم را "بخس" نکنیم، یعنی عیب های نادرست نگیریم و کم ارزش حساب نیاوریم و به اصطلاح عمومی "در سر جنس مردم زدن" ممنوع است.

دو مفهوم باطنی از دو مفهوم ظاهری

در اینجا از "لا تبخسوا" سخن گفتیم که به معنای کم ارزش نکردن جنسهای مردم است. این توصیه در حقیقت گسترده تر از خرید و فروش های ظاهری است. ممکن است در معاملات خود "بر سر جنس" کسی نزنیم اما در واقع جزو کسانی باشیم که دارایی ها، طرز فکرها، سلیقه‌ها و به طور کلی، داشته‌های دیگران را کم ارزش حساب می‌آورند. مثلا ممکن است عادت های کسی را نپسندیم اما همان شخص به واسطه همان عادتها، موفق به انجام خوبی های بسیاری در زندگی شده باشد و یا ممکن است وسایل زندگی کسی برای ما قدیمی یا کم ارزش به حساب بیاید اما او توانسته باشد برکتهای زیادی در زندگی به کمک همان وسایل کسب کند.

        

آنان که تنها از جهت خود دقیق هستند

قرآن در سوره مطففین، خصلتی نکوهیده از کم‌فروشان را یادآوری می‌کند:

وای بر کم‌فروشان!

آنان که چون از مردم کالایی را با پیمانه و وزن‌می‌ستانند تمام و کامل می‌ستانند، و چون برای آنان پیمانه و وزن کنند، کم می‌دهند.

آیا اینان یقین ندارند که حتماً بر انگیخته می‌شوند؟

برای روزی بزرگ،

روزی که مردم در برابر پروردگار جهانیان به پا می‌ایستند.

از اینجا متوجه می‌شویم که رعایت حق و دقت در عدالت در برخی موارد نکوهیده هم هست و آن در اوقاتی است که تنها طرف خود را بگیریم و تنها مراقب باشیم که حقوق خودمان ضایع نشود و وقتی به طرف مقابل برسیم، کم کاری و کم فروشی کنیم و از حقوق او بکاهیم.

 

آیات قرآن و نگاهی وسیعتر

آنان که فهمیده‌اند که قرآن کتابی برای همه دوران هاست، از محدود کردن معنای آیات خودداری می‌کنند و معتقدند که این آیات درباره هرنوع کم فروشی و هر نوع کم ارزش حساب کردن نسبت به هر یک از متعلقات مردم است و تنها مربوط به معاملات بازار نیست؛ بلکه شامل هر نوع رابطه بین انسانها می‌شود.

بنابراین رعایت کردن تعهدات در قراردادهای کتبی و شفاهی، رعایت کردن حقوق خانواده و همسایه و مسلمانان و حتی رعایت کردن حقوق حیوانات، گیاهان و محیط زیست از مصادیق عمومی این آیات می‌باشد. در بالاترین مرتبه نیز رعایت حقوق اولیای الهی و به طور خاص، شخصی مانند امام علی علیه السلام که ولایت الهی بر مردم دارد، نیز به این آیه مربوط است و از اینجا متوجه می‌شویم که دختر پاکیزه رسول الله با گنجاندن این مفهوم در ابتدای سخن خویش، گونه‌ای از ارتباط معنایی و جامع سخن گفتن را برای ما به نمایش گذاشته‌است؛ چرا که مفهوم کلی خطبه ایشان، بازداشتن خلیفه از مصادره نابحق باغ فدک و ترغیب مردم به رعایت پیمان خود با پیامبر درباره امام علی علیه السلام است که هر دو با مفهوم آیات بالا در تناسب می‌باشد.

- نظرات (0)

وفای به عهد گناهان را می آمرزد

تفاوتی ندارد بر چه اعتقاد یا از چه صنفی باشی و یا از چه دین و آیینی پیروی کنی، هرکه باشی و بر هر چه معتقد باشی این اصل را قبول خواهی داشت که یا وعده ای نمی دهی و یا اگر قول و وعده بدهی باید خود را ملزم به انجام آن نمایی. همان‌طور که امام المتقین و امیرالمۆمنین (علیه السلام) فرموده است:

لَیْسَ مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ شَیْ‌ءٌ النَّاسُ أَشَدُّ عَلَیْهِ اجْتِمَاعاً مَعَ تَفَرُّقِ أَهْوَائِهِمْ وَ تَشَتُّتِ آرَائِهِمْ مِنْ تَعْظِیمِ الْوَفَاءِ بِالْعُهُود؛

هیچ یک از واجبات الهی همانند وفای به عهد نیست که همه مردم جهان با تمام اختلافاتی که در افکار و تمایلات دارند، در آن اتّفاق نظر داشته باشند. [1]

اگر مروری کوتاه و اجمالی بر تاریخ صدر اسلام داشته باشیم، در بررسی عوامل انحراف مسلمین بعد از وفات نبی مکرم اسلام (صلی الله و علیه وآله) به نتایج جالب توجهی خواهیم رسید.

بخشی از این عوامل در کلمات نورانی اهل بیت (علیه السلام) نیز صریحاً یا کنایتاً وارد شده است. و یکی از مواضعی که می تواند منبع مناسبی برای استخراج نکات ناب از تاریخ و عبرت گرفتن از آن باشد، خطبه ی مبارک و شریف حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) است که آن را بعد از غصب فدک ایراد فرمود.

«خطبه‌ی فدکیه» سرشار از مضامین عالی و معارف ناب اسلامی است. به همین جهت در این وجیزه به شرح و بررسی یکی از فرازهای آن با استناد به آیات شریفه قرآن کریم خواهیم پرداخت تا بدین واسطه گامی در جهت کسب معرفت اولیاء الله برداشته باشیم.

یکی از موضوعاتی که در این خطبه به آن اشاره شده است بحث مهم و اساسی «وفای به عهد» می‌باشد. حضرت صدیقه ی طاهره (سلام الله علیها) در این فراز فرموده است:

فَجَعَلَ اللهُ ... الْوَفَاءَ بِالنَّذْرِ تَعْرِیضاً لِلْمَغْفِرَةِ؛

خداوند متعال وفای به عهد را موجب مغفرت و آمرزش بندگان قرار داد. [2]

در این فراز منظور از کلمه ی نذر، مطلق عهد است.

با مراجعه به آیات شریفه قرآن کریم و روایات گهربار معصومین (علیه السلام) و بررسی آن‌ها پیرامون موضوع «وفای به عهد» به نکات ارزشمندی دست خواهیم یافت که در ادامه به قسمتی از آن اشاره می گردد:

 

نشانه ی مۆمن و منافق

پروردگار عظیم در قرآن کریم امانت داری و التزام به تعهد را یکی ویژگی‌های مۆمنین معرفی نموده و می‌فرماید:

وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ رَاعُونَ؛ و (مۆمنین کسانی هستند که) در امانات و تعهدشان اهل مراعاتند.[3]

پیامبر رحمت (صلی الله و علیه وآله) نیز در حدیثی فرموده است: سه خصلت است که در هرکسی باشد منافق است، اگرچه روزه بگیرد و نماز بخواند و حج و عمره کند و گمان کند که مسلمان است:

اول درغگویی (اِذا حَدَّثَ کَذِبَ)، دوم خلف وعده (وَ اِذا وَعَدَ اَخلَفَ)، ور در آخر، خیانت در امانت (وَ اِذَا ائتُمِنَ خانَ) [4]

اهمیت این امر تا حدی است که ائمه معصومین (علیه السلام) از خلف وعده حتی در مورد عهدی که با دشمن بسته شده نیز نهی فرموده اند. حضرت یعسوب الدین و امام المۆمنین (علیه السلام) در این خصوص فرموده است:

ای مالک، اگر پیمانی بین تو و دشمن منعقد گردید، یا در پناه خود او را امان دادی، به عهد خویش وفا دار باش، و بر آنچه بر عهده گرفتی امانت دار باش، و جان خود را سپر پیمان خود گردان [5]

 

راهی برای نفوذ شیطان و عاقبت آن

خداوند حکیم، در قرآن کریم گروهی را معرفی فرموده است که راهی برای نفوذ شیطان به درون جان خویش باز کرده اند و در نتیجه تسلط شیطان بر این افراد راحت تر و بیشتر می‌گردد؛

هَلْ أُنَبِّئُکُمْ عَلیَ مَن تَنزَّلُ الشَّیَاطِینُ. تَنزَّلُ عَلیَ کلُ‌ِّ أَفَّاکٍ أَثِیمٍ ... وَ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ مَا لَا یَفْعَلُونَ [6]

ترجمه: آیا می‌خواهید به شما خبر دهم که شیطانها بر چه کسانی نازل می‌شوند؟ بر انسان دروغگوی بدکار، نازل می‌گردند ... و [آنان کسانی هستند که] چیزی را می‌گویند که به آن عمل نمی‌کنند.

در آیات دیگر، نتیجه ی این عمل، گرفتاری به خشم و غضب خداوند معرفی شده است:

کَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُواْ مَا لَا تَفْعَلُونَ؛ این کار، سخت خدا را به غضب می‌آورد که سخنی بگویید و عمل نکنید. [7]

یکی از معیارهای انتخاب رفیق و یار همراه

به جرأت می توان ادّعا کرد که امروزه بازگشت بسیاری از معضلات اجتماعی به مسأله ی «عدم التزام به تعهدات» یا همان «خلف وعده» است.

یکی از شایع‌ترین معضلاتی که متأسفانه بسیاری از افراد را درگیر خود نموده، مبغوض ترین حلال الهی؛ «طلاق» است. طلاق تخلفی است که زوجین یا یکی از آن دو به عهد و پیمان زناشویی خویش نموده اند.

جوانان عزیز می‌توانند از همین مسأله استفاده نموده و آن را چراغی برای حرکت در مسیر زندگی خویش قرار دهند.

امام علی (علیه السلام) در این خصوص فرموده است:

لا تَعتَمِد عَلی مَوَدَّةِ مَن لا یوفِی بِعَهدِهِ؛ به دوستی که به عهد خود وفا نمی کند اعتماد نکن. [8]

استاد شهید مطهری (ره) نیز در کتاب خود می‌نویسد: فردی که هیچ گاه پای بند به وفای به عهد و پیمان خود نیست و هر وقت که پیمانی می‌بندد دسیسه و دغل بازی است و تصمیمش این است که آن را نقض کند، از انسانیت و آن چیز که آن را اشرف انسانیّت می‌نامند، سقوط کرده و دیگر انسان نیست. [9]

 

عوامل پیمان شکنی

با مطالعه و تأمل در مسألهء عوامل پیمان شکنی، به نتایج قابل تأملی خواهیم رسید، که ذکر همهء آنها در این وجیزه نمی‌گنجد، و در اینجا به ذکر سه مورد بسنده می‌کنیم:

عامل اول: دروغگویی است. کسی که باکی از دروغ گفتن ندارد، نمی تواند شخص خوش قولی باشد. همان‌طور که امیر مۆمنان (علیه السلام) فرموده است: أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ الْوَفَاءَ تَوْأَمُ الصِّدْقِ وَ لَا أَعْلَمُ جُنَّةً أَوْقَی مِنْه؛

ای مردم! وفا همراه راستی است و من سپری محکم‌تر و نگهدارنده‌تر از آن سراغ ندارم. [10]

عامل دوم: ضعف ایمان است. کسی که مۆمن است قطعاً به عهد و پیمان خود ملتزم است. به عبارت دیگر یکی از لوازم و همراهان ایمان وفای به عهد است. همان‌طور که نبی مکرم اسلام (صلی الله و علیه وآله) می‌فرماید:

مَن کانَ یُۆمِنُ بِاللّه وَالیَومِ الآخِر فَلیَفِ اِذا وَعَدَ؛ هرکس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، هرگاه وعده می دهد باید وفا کند. [11]

عامل سوم: اعتماد به نفس کاذب است. چه بسا انسان بدون اینکه از خصوصیات و چگونگی انجام امری اطلاع داشته باشد وعده‌ای می‌دهد و بعد منکشف می‌گردد که قدرت بر انجام آن را ندارد.

 

راه حل قرآنی

خداوند منان در قرآن کریم برای اینکه انسان دچار خلف وعده نگردد، دستوری ذکر می‌فرماید که:

وَ لَا تَقُولَنَّ لِشَاْیْ‌ءٍ إِنیّ‌ِ فَاعِلٌ ذَالِکَ غَدًا إِلَّا أَن یَشَاءَ الله؛

و هرگز درباره چیزی مگو که: من فردا آن را انجام می‌دهم، مگر اینکه [بگویی: اگر] خدا بخواهد.

این آیه شریفه در مرحله اول دو پیام دارد:

اولا انسان باید اعتقاد داشته باشد که همهء امور به دست خداوند است و تا مشیّت الهی به امری تعلق نگیرد، به انجام رسیدن آن امر محال است.

ثانیا پس از اینکه اعتقاد انسان راسخ شد، هرگاه خواست وعده ای بدهد حتما از خداوند کمک بگیرد و بگوید: «إن شاء الله».

بنابراین اگر اعتقاد به مشیت الهی داشته باشد، هرگز وعده‌ای نمی‌دهد که تصمیم و یا توانایی انجامش را ندارد و اگر در ظاهر توانایی دارد، با جملهء إن شاء الله کار را در بسیاری از جهات بیمه می‌کند.

 

سخن آخر اینکه:

سزاوار است شیعیان از گرفتار شدن به صفات رذیله به خداوند عالمیان پناه برده و به سنت پیامبر رحمت و اهل بیت او (علیه السلام) متمسک شوند که امام رۆوف؛ حضرت علی بن موسی الرضا (علیه آلاف التحیة و الثناء) فرمود:

إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ نَرَی وَعْدَنَا عَلَیْنَا دَیْناً کَمَا صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله و علیه وآله)؛ ما خاندانی هستیم که وعده‌های خود را قرضی بر گردن خود می‌بینیم، چنان که رسول خدا صلی الله علیه و آله چنین بود. [13]

 

پی نوشت ها:

[1] نهج البلاغه. نامه 53 (نامهء امام به مالک اشتر (ره))

[2] من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 568

[3] سورة المۆمنون: 8

[4] کافی، ج 2، ص 291

[5] نهج البلاغه. نامه 53 (نامهء امام به مالک اشتر (ره))

[6] سورة الشعراء. آیات 221_226

[7] سورة الصف. آیه 3

[8] غرر الحکم و درر الکلم. حدیث 98

[9] آشنایی با قرآن، ج 3، ص 146-147

[10] نهج البلاغه. خطبه 41

[11] کافی. ج 2. ص 364

[12] سورة الکهف. آیات 23 و 24

[13] تحف العقول. ص 446

- نظرات (0)

ضربه ای که ترک کردن قرآن به ما می زند

می‌دانیم قرآن کتاب شفاء، هدایت و رحمت است:

یا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُۆْمِنینَ «اى مردم! اندرزى از سوى پروردگارتان براى شما آمده است و درمانى براى آنچه در سینه‏ هاست (درمانى براى دلهاى شما) و هدایت و رحمتى است براى مۆمنان!»[یونس/57]

و خدای متعال می‌فرماید که قرآن کتابی است که:

از شنیدن آیاتش لرزه بر اندام كسانى كه از پروردگارشان مى‏ ترسند مى‏ افتد سپس برون و درونشان نرم و متوجّه ذكر خدا مى‏ شود[زمر/39]

اما سوال اساسی این است که چرا خیلی از ماها واقعاً این حس را نسبت به قرآن نداریم نه شفای خودمان را از قرآن می‌توانیم بگیریم و نه از خواندن قرآن بدنمان به لرزه می‌افتد؟ تکرار سوره‌ها و آیات را از لحاظ پند آموزی و تاثیرگذاری بی فایده ( و یا حداقل کم فایده) می‌بینیم. و اگر هم قرآن می‌خوانیم صرفاً برای ثواب‌هایی است که در روایات آمده است؟

پاسخ:

برای تاثیرپذیری و لذت بردن از قرآن شرایط و مقدمات خاصی لازم است که در اینجا به تبیین یکی از این موارد می‌پردازیم:

 

احساس نیاز به قرآن:

به صورت کلی انسان زمانی بهتر می‌تواند مطلبی را بهتر یاد بگیرد و از آن تاثیر پذیرفته و به آن عمل کند که احساس نیاز به آن کند.

مثلا: زمانی زبان انگلیسی را بهتر و سریع‌تر یاد می‌گیریم که احساس نیاز و کمبودی نسبت به آن در ما ایجاد شود مثلا بخواهیم فیلم‌های غربی را با زبان اصلی ببینیم. و اگر بخواهیم تا شش ماه آینده به کشورهای انگلیسی زبان برویم یادگیری ما نیز بسیار سریع‌تر خواهد بود و حالت جدی‌تری به خود خواهد گرفت. و یا یک دختر زمانی کتاب آشپزی برایش جذابیت دارد و پخت غذا را بهتر یاد می‌گیرد که ازدواج کند و بخواهد آشپزی کند. انسان زمانی طریقه عوض کردن تایر ماشین را یاد می‌گیرد که ماشین داشته باشد و احتمال پنچری ماشین را بدهد.

قرآن نیز کارش این است که ما را به سعادت اخروی برساند راه و روش جدا شدن از متعلقات دنیوی یاد داده و ما را مشغول جمع‌آوری توشه برای روز قیامت نماید. بدیهی است که کسی که اصلا به فکر قیامت و آخرت نیست و هیچ انگیزه‌ای برای رسیدن به سعادت اخروی را ندارد، هیچ تاثیری از قرآن نخواهد پذیرفت و مثل این فرد مانند آن کسی است که از هرچی رایانه و لب تاب است بدش می‌آید و شما به او کتابی در مورد تایپ کردن تدریس کنید.

قرآن کریم نیز در این مورد می‌فرماید:

ذلِكَ الْكِتابُ لارَیْبَ فیهِ هُدىً لِلْمُتَّقینَ «آن كتاب با عظمتى است كه شك در آن راه ندارد و مایه هدایت پرهیزكاران است.»[بقره/2]

و نیز می‌فرماید: هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُۆْمِنینَ هدایت و رحمتى است براى مۆمنان![یونس/57]

متقین و مومنین مصداق بارز کسانی هستند که به غیب و آخرت ایمان دارند و می‌دانند که این کتاب، کتاب هدایت آن‌هاست و باید به این کتاب عمل کنند تا به سعادت اخروی برسند برای همین نیز کاملا احساس نیاز به قرآن می‌کنند.

 

تلاوت قرآن صیقل دهنده قلب ها

كنز العمّال عن ابن عمر: قال رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إنّ هذهِ القُلوبَ تَصدَأُ كما یَصدَأُ الحَدیدُ . قیلَ : یا رسولَ اللّه ِ ، فما جَلاۆها ؟ قالَ : تِلاوَةُ القرآنِ ؛ کنز العمّال ـ به نقل از ابن عمر ـ : پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: این دلها نیز همانند آهن زنگار مى بندد. عرض شد: اى رسول خدا! صیقل دهنده دلها چیست؟ فرمود: تلاوت قرآن.( كنز العمّال : 2441)

پیامبر صلی الله علیه و آله : لاتَغفُل عَن قِراءَةِ القُرآنِ ، فَإنَّ القُرآنَ یُحیِی القَلبَ و یَنهى عَنِ الفحشاءِ و المُنكَرِ و البَغیِ ؛از خواندن قرآن غافل مشو ؛ زیرا قرآن دل را زنده مى كند و از فحشا و زشت كارى و ستم باز مى دارد .( میزان الحكمه ، ح 16503)

اهمیت احترام گذاشتن به قرآن

قالَ رسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: «اَلْقُـرآنُ اَفْضَلُ شَى ءٍ دُونَ اللّه ِ، فَمَنْ وَقَرَّ القُرآنَ فَقَدْ وَقَرَّ اللّه َ وَ مَنْ لَمْ یُوَقِّرِ القُرآنَ فَقَدْ اِسْتَخَفَّ بِحُرْمَةِ اللّه ِ، حُرْمَةُ الْقُرآنِ عَلَى اللّه ِ كَحُـرْمَةِ الوالِدِ عَلى وَلَدِهِ»؛ قـرآن جز خـدا بهترین و برترین چیـزهاست، كسى كه احـترام قـرآن را نـگهدارد به خدا احـترام كرده است، و كسـى كه حـرمت قـرآن را نـگه ندارد نسبت به خدا بى حرمتى كرده اسـت، احـترام به قـرآن در پیشـگاه الهى هـمانند احتـرام پـدر بر فـرزند اسـت.( جامع الاخبار و الآثار، ج1، ص 420.) 

 

شفای قرآن

قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: «عَلَیْكُمْ بِالقُرآنِ فَاِنَّهُ الشِّفاءُ النافِعُ، وَ الدَّواءُ الْمُبارَكُ وَ عِصْمَةٌ لِمَنْ تَمَسَّكَ بِهِ، وَ نَجاةٌ لِمَنْ تَبِعَهُ». (امع الاخبار والآثار، ج 1، ص 432.)

پیامبر بزرگوار صلی الله علیه و آله فرمود: بر شما باد به قرآن، چون قرآن، شفاى سودمند، و داروى پربركت است و نگهبان كسى است كه به آن چنگ مى زند، و نجاتبخش كسى است كه از آن پیروى كند.

بنابراین مانیز به هر میزان که بتوانیم تقوا و ایمان خود را قوی‌تر نماییم و انگیزه رسیدن به نعمت‌های بهشتی و قرب الی‌الله را در خود افزایش دهیم در واقع احساس نیاز خود را به قرآن بیشتر کرده‌ایم و بیشتر خواهیم توانست از آن بهره بگیریم. 

در ترک کردن قرآن این ماییم که ضربه می خوریم از همه برکات قرآن خودمان را محروم می کنیم و بدون قرآن چگونه می خواهیم راه به سعادت ببریم و خیر دنیاو آخرت ببینیم؟

- نظرات (0)

بهترین نوع تشکر از خداوند

جهان غرق رحمت او است‏

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ (حمد2)

سپاس و ستایش مخصوص خداوندى است كه پروردگار جهانیان است.

بعد از " بسْمِ اللَّهِ" كه آغازگر سوره بود، نخستین وظیفه بندگان آنست كه به یاد مبدأ بزرگ عالم هستى و نعمت‌های بى‏پایانش بیفتند، همان نعمت‌های فراوانى كه سراسر وجود ما را احاطه كرده و راهنماى ما در شناخت پروردگار و هم انگیزه ما در راه عبودیت است. اینكه مى‏گوییم: انگیزه، به خاطر آنست كه هر انسانى به هنگامى كه نعمتى به او مى‏رسد فوراً مى‏خواهد، بخشنده نعمت را بشناسد، و طبق فرمان فطرت به سپاسگزارى برخیزد و حق شكر او را ادا كند. به همین جهت علماى علم كلام (عقائد) در نخستین بحث این علم، كه سخن از انگیزه‏هاى خداشناسى به میان مى‏آید" وجوب شكر منعم" را كه یك فرمان فطرى و عقلى است به عنوان انگیزه خداشناسى، یادآور مى‏شوند.

و اینكه مى‏گوییم: راهنماى ما در شناخت پروردگار نعمت‌های او است، به خاطر آن است كه بهترین و جامع‌ترین راه براى شناخت مبدا مطالعه در اسرار آفرینش و رازهاى خلقت و مخصوصاً وجود نعمت‌ها در رابطه با زندگى انسان‌ها است.

«رَبِّ» به كسى گفته مى‏شود كه هم مالك و صاحب چیزى است و هم در رشد و پرورش آن نقش دارد. خداوند هم صاحب حقیقى عالم است و هم مدبّر و پروردگار آن. پس همه هستى حركت تكاملى دارد و در مسیرى كه خداوند معیّن كرده، هدایت مى‏شود.

علاوه بر سوره حمد، چهار سوره‏ى انعام، كهف، سبأ و فاطر نیز با جمله«الْحَمْدُ لِلَّهِ» آغاز گردیده، ولى فقط در سوره حمد بعد از آن «رَبِّ الْعالَمِینَ» آمده است.

مفهوم حمد، تركیبى از مفهوم مدح و شكر است. انسان در برابر جمال و كمال و زیبایى، زبان به ستایش و در برابر نعمت و خدمت و احسان دیگران، زبان به تشكّر مى‏گشاید. خداوند متعال به خاطر كمال و جمالش، شایسته‏ى ستایش و به خاطر احسان‏ها و نعمت‏هایش، لایق شكرگزارى است.

«الْحَمْدُ لِلَّهِ» بهترین نوع تشكّر از خداوند است. هر كس در هر جا، با هر زبانى، هر گونه ستایشى از هر كمال و زیبایى دارد، در حقیقت سرچشمه‏ى آن را ستایش مى‏كند. البتّه حمد خداوند منافات با سپاسگزارى از مخلوق ندارد، به شرط آنكه به امر خدا و در خط و مسیر او باشد.

خداوند مسیر رشد و تربیت همه را تعیین نموده است: «رَبُّنَا الَّذِی أَعْطى‏ كُلَّ شَیْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى‏» (طه، 50) پروردگار ما همه‏ى موجودات را نعمت وجود بخشیده و سپس به راه‏ كمالش هدایت نموده است.

او به زنبور عسل یاد داده كه از چه گیاهى بمكد و به مورچه آموخته است كه چگونه قوت زمستانى خود را ذخیره كند و بدن انسان را چنان آفریده كه هر گاه كمبود خون پیدا كرد، خون سازى نماید. چنین خداوندى، شایسته حمد و سپاسگزارى است.

خداوند، پروردگار همه‏ى آفریده‏هاست. «وَ هُوَ رَبُّ كُلِّ شَیْ‏ءٍ» (انعام، 164) آنچه در آسمان‏ها و زمین و میان آن‌هاست، پروردگارشان اوست. «رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما» (شعرا، 24)

در روایتى كه صدوق در كتاب" عیون الاخبار" از على (علیه‌السلام ) نقل كرده چنین مى‏خوانیم:" كه امام (علیه‌السلام ) در ضمن تفسیر آیه" الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ" فرمود: رَبِّ الْعالَمِینَ هم الجماعات، من كل مخلوق من الجمادات و الحیوانات:" رَبِّ الْعالَمِینَ اشاره به مجموع همه مخلوقات است اعم از موجودات‏ بی جان و جاندار" (یعنى او پروردگار جاندار و بى‏جان است ) (تفسیر نور الثقلین جلد 1 صفحه 17)

«لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ» هم آفرینش از اوست و هم اداره‏ى آن، و او پرورش دهنده‏ى همه است.

مراد از «عالمین» یا فقط انسان‏ها هستند، مانند آیه 70 سوره حجر كه قوم لوط به حضرت لوط گفتند: «أَوَ لَمْ نَنْهَكَ عَنِ الْعالَمِینَ» آیا ما تو را از ملاقات با مردم نهى نكردیم؟ و یا مراد همه‏ى عوالم هستى است. «عالم» به معناى مخلوقات و «عالمین» به معناى تمام مخلوقات نیز استعمال شده است. از این آیه فهمیده مى‏شود كه تمام هستى یك پروردگار دارد كه اوست و آنچه در جاهلیت و در میان بعضى از ملّت‏ها اعتقاد داشتند كه براى هر نوع از پدیده‏ها خدایى است و آن را مدبّر و ربّ النوع آن مى‏پنداشتند، باطل است.

 

پرورش الهى راه خداشناسى!

گرچه كلمه "رب" همان‌گونه كه گفتیم در اصل به معنى مالك و صاحب است، ولى نه هر صاحبى، صاحبى كه عهده‏دار تربیت و پرورش مى‏باشد، و بهمین جهت در فارسى به عنوان پروردگار ترجمه مى‏شود.

دقت در سیر تكاملى موجودات زنده، و تحول و دگرگونى‏هاى موجودات بى‏جان، و فراهم آمدن زمینه‏هاى تربیت موجودات، و ریزه‏كارى‏هایى كه در هر یك از این قسمت‏ها نهفته شده است یكى از بهترین طرق خداشناسى است.

هماهنگى‏هایى كه در میان اعضاء بدن ماست كه غالبا بدون آگاهى ما بر قرار مى‏باشد، یكى از نمونه‏هاى زنده آن است.

مثلا هنگامى كه حادثه مهمى در زندگى ما رخ مى‏دهد، و باید با تمام توان در برابر آن بپاخیزیم، در یك لحظه كوتاه فرمانى هماهنگ به تمام ارگان‏هاى بدن ما - به صورت ناآگاه- صادر مى‏شود، بلافاصله، ضربان قلب بالا مى‏رود، تنفس شدید مى‏شود، تمام نیروهاى بدن بسیج مى‏گردند، مواد غذایى و اكسیژن هوا از طریق خون به طور فراوان به تمام سلول‏ها مى‏رسند، اعصاب آماده كار، و عضلات آماده حركت بیشتر مى‏شوند، نیروى تحمل انسان بالا مى‏رود، احساس درد كمتر مى‏شود، خواب از چشم مى‏پرد، خستگى از اعضاء فرار مى‏كند، احساس گرسنگى بكلى فراموش مى‏شود.

چه كسى این هماهنگى عجیب را در این لحظه حساس، با این سرعت، در میان تمام ذرات وجود انسان، ایجاد مى‏كند؟ آیا این پرورش جز از ناحیه خداوند عالم و قادر ممكن است؟! آیات قرآن پر است از نمونه‏هاى این پرورش الهى و هر كدام دلیل روشنى براى شناخت خدا هستند.

 

پیام‏های آیه:

1ـ  همه ستایش‏ها براى اوست. «الْحَمْدُ لِلَّهِ» ( الف و لام در «الحمد» به معناى تمام حمد و جنس ستایش است)

 2ـ خداوند در تربیت و رشد هستى اجبارى ندارد. زیرا حمد براى كارهاى غیر اجبارى است. «الْحَمْدُ لِلَّهِ»

3ـ  همه هستى زیباست و تدبیر همه هستى نیكوست. زیرا حمد براى زیبایى و نیكویى است. «الْحَمْدُ لِلَّهِ»

4ـ دلیل ستایش ما، پروردگارى اوست. «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ»

5ـ رابطه‏ى خداوند با مخلوقات، رابطه‏ى دائمى و تنگاتنگ است. «رَبِّ الْعالَمِینَ» (نقاش و بنّا هنر خود را عرضه مى‏كند و مى‏رود، ولى مربّى باید هر لحظه نظارت داشته باشد.

6 ـ همه‏ى هستى، تحت تربیت خداوند یكتاست. «رَبِّ الْعالَمِینَ»

7ـ امكان رشد و تربیت، در همه‏ى موجودات وجود دارد.«رَبِّ الْعالَمِینَ»

8ـ خداوند هم انسان‏ها را با راهنمایى انبیا تربیت مى‏كند، (تربیت تشریعى) و هم جمادات و نباتات و حیوانات را رشد و پرورش مى‏دهد. (تربیت تكوینى) «رَبِّ الْعالَمِینَ» 

9ـ مؤمنان در آغاز كتاب (قرآن) با نیایش به درگاه خداوند متعال، «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» مى‏گویند و در پایان كار در بهشت نیز، همان شعار را مى‏دهند كه «آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» (یونس، 10)

منابع:

1-  تفسیر نور ج1

2-  تفسیر نمونه ج1

3-  تفسیر نور الثقلین جلد 1

- نظرات (0)

نگو.دستم تنگه

سخاوت و ادای حقّ فقرا

بشر اصولا فراموشکار است. یادش می رود که قبلا چه بوده و الآن به کجا رسیده است. قبلا چه کسی بوده و چه داشته، و الآن چه کسی هست و چه دارد. باید از خدا تشکر کند.

تشکر از خدا این است که از این همه لطف خدا کمی را انفاق کند. آن موقع بنده می شویم. خدا هم برایمان زیادتر می کند.(ابراهیم،: لَئِن شَکَرْتُمْ لأَزِیدَنَّکُمْ وَلَئِن کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ(7)) مثلا خیلی ها قبلاً مستأجر بوده و الآن خانه دار شده اند. عزیز من، تو که به لطف خدا دیگر مجبور نیستی هر ماه اجاره بدهی، خیلی کم ترش را صدقه بده. بعضی افراد کوچک ترین وسیله ای که برای منزلشان تهیه می کنند به اندازه بخشی از هزینه ای که کرده اند به فقرا هدیه می کنند؛ چون خدا دوست دارد وقتی شما چیزی به دست می آورید به چند نفر هم از کنار آن خیری برسانی. وقتی صدقه دادی خدا، هم تو و خانواده ات را حفظ می کند و هم آن خانه یا وسیله را برایت مبارک می گرداند؛ چون تو دل دیگران را شاد کردی. اما اگر این کار را نکنی، در همان خانه و در کنار همان وسیله ها پیش آمدهایی برایت رخ می دهد که دائم با مشکل مواجه می شوی، چون شکرانه اش را به جا نیاورده بودی که خدا آن را برایت مبارک گرداند. پس چرا ما توجه نمی کنیم و همه چیز را برای خود می خواهیم؟

این تازه اول کار است. شخصی که سخاوتمند نیست خدا صفات او را دوست ندارد و کم کم او را از جایگاه و ابّهتی که دارد پایین می کشد و ضعیفش می کند. این آدم دیگر نور ولایت و عبادت هم در دلش جلوه نمی کند و سرانجام از یاد خدا، نماز و روزه هم جدایش می کند. امام حسین علیه السلام می فرمایند: کسی که سخاوت داشته باشد، آقا گردد و کسی که بخل ورزد، پست شود.(بحارالانوار، جلد 78 ص 121)

ممکن است سوال شود که چگونه می شود خیلی ها که سخاوت ندارند دارای مال و ثروت زیادی هستند؟ روایت داریم که اینها امانت دار دیگران هستند اما خودشان بهره ای نمی برند مثلا انبارداری که جمع می کند ولی استفاده اش را دیگران می برد. اگر هم کسی که سخی نیست، در ظاهر درآمد زیاد و خانه و ماشین داشته باشد، باز هم از زندگی لذت نمی برد، همیشه باقی دارد، همیشه در فکر و خیال است، هیچ وقت در عمق وجودش خوشحالی و آسایش و آرامش را احساس نمی کند این است که می گویم چنین شخصی یک انباردار است، یعنی برای آسایش خود از آن اموال بهره ای ندارد.

فردی که هم خوب بخورد هم به دیگران خوب بخوراند متصل به خواست خدا و اهل بیت می شود. آنها هم او را شاد می کنند و به دل او آرامش می بخشند. پس عزیزان، بیاییم شکرانه داشته باشیم تا حداقل خودمان در رفاه باشیم. اگر کسی دست دهنده داشته باشد مشکلات دنیا و مصیبت ها را به خوبی و خوشی رد می کند، آن چیزهایی که برای همه مشکل ساز می شوند اصلا به او نزدیک هم نمی شوند. چرا؟ چون فردی که مشکل گشاست، خدا برایش مشکل گشایی می کند. اصلا در یک کلام، صدقه دادن به فقرا، رفع کننده همه بی امری ها و بلاهاست. انفاق کردن نسبت به دوستان علی علیه السلام هم ایجاد کننده خیرات و خوبی هاست. پس بار دیگران را برداریم تا خدا بارمان را بردارد؛ به دیگران عطا کنیم تا خدا به ما عطا کند.

حدّ سخاوت

مسئله ای که در مورد انفاق و سخاوت مطرح است این است که خدا به قدر وسع و توان هر کس از او توقع دارد. یکی باید زیاد ببخشد، نه کم، اما یکی باید کم ببخشد نه زیاد. چون اصل سخاوت آن است که باید به خاطر علاقه به خدا و ولایت، از علایق مادی گذشت. پس در مورد انفاق هیچ وقت نگوییم «الآن وضعمان خوب نیست ، نمی توانیم». حتی اگر کسی وضع مالی بدی هم دارد نباید نسبت به انفاق بی تفاوت باشد. حتی اگر به مقدار خیلی کم باشد؛ چون خدا از هر کسی توقعی دارد.

زنبور عسل به قدر وسع و توان خود خواست که آتش ابراهیم را خاموش کند، خدا هم به او پاسخ می دهد؛ نمی گوید تو نتوانستی آتش او را خاموش کنی؛ چون اصولا خاموش کردن آتش، کار خداست نه ما؛ ما وظیفه داریم به قدر توان خود به خاموش کردن آن آتش کمک کنیم، که فرمود: «آتش فقر از آتش جدّ ما ابراهیم سخت تر است؛ چرا که آن آتش به قدر ساعتی بود، اما آتش فقر برای یک عمر است». زنبور عسل که این کار را کرد، خدا دلش را مملوّ از عسل کرد و وحی هم به او نازل می شود .(نحل 68. وَأَوْحَی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا یَعْرِشُونَ(68)ثُمَّ کُلِی مِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلًا یَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِیهِ شِفَاء لِلنَّاسِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لآیَةً لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ(69))

امّا تو که در حدّ وسع خود کمک کردی تا آتش فقر برادر مسلمانت خاموش شود، پاسخ خدا این است که دلت را مملوّ از محبّت می کند. سخاوت یعنی این! با سخاوت تو، خدا محبوب خودش را، مقصد خودش را به تو می دهد. حالا چرا؟ چون تو محبّت ولایت را بر محبت دنیا ترجیح دادی و از علاقه ات گذشتی. خدا هم همین گذشتن از علاقه را می خواهد، نه مال زیاد را. بعد به خاطر این محبت، امر خدا را اطاعت کردی و امر را بالاتر از خیال و خواسته مادّی خود قرار دادی. حالا خدا هم محبت همان امر را در دلت زیاد می کند. تو به خاطر خشنودی خدا از علاقه ات گذشتی، خدا هم تعمتش را به تو می دهد. نعمت خدا همان ولایت است. مگر نمی فرماید: «وَأَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی»! (مائده، 3)

این سخاوت و گذشتن از علاقه ارزشش آنقدر زیاد است که هر کس ندارد و دلش می خواهد ببخشد، مثل این است که بخشیده است و خدا به حسابش می نویسد. حتی گاهی بهتر از بخشش هایی است که با ریا توام باشد.

حدود سخاوت

در انفاق هایمان باید مواظب یک چیز دیگر هم باشیم. نباید هیچ وقت در امور دین احساساتی عمل کنیم؛ یعنی از روی هیجان و ذوق زدگی کاری نکنیم بلکه باید بفهمیم اصلا انفاق برای کیست و وظیفه ما چیست؟ آن وقت دیگر احساسی نمی شویم، بلکه وظیفه ای می شویم. خدا هم همین را می خواهد.

اول اینکه خدا از ما نخواسته تمام «هستی» مان را به فقرا ببخشیم (اسرا 29 و 30: وَلاَ تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلَی عُنُقِکَ وَلاَ تَبْسُطْهَا کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا(29)إِنَّ رَبَّکَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَاءُ وَیَقْدِرُ إِنَّهُ کَانَ بِعِبَادِهِ خَبِیرًا بَصِیرًا(30))، بلکه باید اول چرخ زندگی ما به خوبی بچرخد، بعد با اضافه آن از دیگران دستگیری کنیم. تمام هستی خود را دادن، مورد تأیید خدا نیست؛ چون در این صورت خودت دچار مشکل می شوی و خانواده ات ظرفیت و کشش این کار را ندارند. علاوه بر این با این کارت بیچاره ای به بیچاره ها اضافه می کنی. آیا چنین چیزی مورد تأیید خداست؟

دوم اینکه تمام «هستی» کسی را بر عهده خودت نگیر؛ یعنی نگو من به طور کلی زندگی تو را تأمین می کنم. ما باید سعی کنیم «کسری» زندگی مردم را رفع کنیم، نه اینکه هستی آنها را برعهده بگیریم. چرا؟ چون این کار باعث بیچارگی خودمان می شود و ممکن است موقعی برسد که نتوانیم این کار را ادامه دهیم و در آن صورت مسئول هستیم. از طرفی این کار، نام دلسوزی به خود می گیرد و دلسوزی بدین گونه، مقصّر قلمداد کردن خداوند است؛ یعنی اینکه خدا نمی فهمد و نمی تواند، ولی ما می فهمیم و می توانیم! دین ابعاد زیادی دارد. خدا ان شاءالله فهم دین را به همه ما بدهد.

منبع: کتاب سخاوت / حاج حسین خوش لهجه

- نظرات (0)