سایت خاتون

فرمول دوری ازگناه

از آیات 34 تا 36 سوره مبارکه «بقره» می‌توان برداشت‌هایی درباره برتری لیاقت نسبت به سابقه، فرمول دوری از گناه و کمین شیطان برای بزرگان رسید.

قرائت همیشگی قرآن کریم از توصیه‌های مۆکد خداوند در این کتاب آسمانی و هادیان معصوم دین اسلام است؛ «فَاقْرَۆُوا مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ».

متن و ترجمه آیات

وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلاَئِکَةِ اسْجُدُواْ لآدَمَ فَسَجَدُواْ إِلاَّ إِبْلِیسَ أَبَى وَ اسْتَکْبَرَ وَ کَانَ مِنَ الْکَافِرِینَ؛ هنگامی که به فرشتگان گفتیم برای آدم سجده و خضوع کنید، همگی سجده کردند جز شیطان که سر باز زد و تکبر ورزید (و به خاطر نافرمانی و تکبر) از کافران شد! (34)

وَ قُلْنَا یَا آدَمُ اسْکُنْ أَنتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَ کُلاَ مِنْهَا رَغَدًا حَیْثُ شِئْتُمَا وَ لاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَکُونَا مِنَ الْظَّالِمِینَ؛ و گفتیم ای آدم تو با همسرت در بهشت سکونت کن و از (نعمت‌های) آن گوارا هر چه می‏خواهید بخورید (اما) نزدیک این درخت نشوید که از ستمگران خواهید شد! (35)

فَأَزَلَّهُمَا الشَّیْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا کَانَا فِیهِ وَ قُلْنَا اهْبِطُواْ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَ لَکُمْ فِی الأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتَاعٌ إِلَى حِینٍ؛ پس شیطان موجب لغزش آنها شد، و آنان را از آنچه در آن بودند (بهشت) خارج ساخت و (در این هنگام) به آنها گفتیم همگی (به زمین) فرود آئید در حالی که بعضی دشمن دیگری خواهید بود، و برای شما تا مدت معینی در زمین قرارگاه و وسیله بهره برداری است. (36)

گزیده‌ای از پیام‌ها

1- لیاقت از سابقه مهم‌تر است؛ فرشتگان قدیمى باید براى انسان تازه به دوران رسیده امّا لایق، سجده کنند؛ «اسْجُدُواْ لآدَمَ».

2- خطرناک‏تر از نافرمانى در عمل، بى‏اعتقادى به فرمان است؛ «أَبَى وَ اسْتَکْبَرَ ».

3- تکبّر و جسارت ابلیس، سرچشمه‏ بدبختى‏هاى او شد. «کَانَ مِنَ الْکَافِرِینَ»

4- در مسکن، زن تابع مرد است؛ «أَنتَ وَ زَوْجُکَ».

5- در شیوه‏ تربیت، هرگاه خواستید کسى را از کار یا چیزى باز دارید، ابتدا راه‌هاى صحیح، باز گذاشته شود و سپس مورد نهى اعلام شود. ابتدا فرمود: «کُلاَ مِنْهَا رَغَدًا حَیْثُ شِئْتُمَا » سپس فرمود: «لاَ تَقْرَبَا»

6- نزدیک شدن به گناه همان و افتادن در دامن گناه همان؛ «لاَ تَقْرَبَا فَتَکُونَا».

7- تخلّف از راهنمایى‏هاى الهى، ظلم به خویشتن است. «فَتَکُونَا مِنَ الْظَّالِمِینَ» آدم و همسرش نیز براى توبه گفتند: «ظلمنا انفسنا» البتّه با توجّه به عصمت انبیا مراد از ظلم در این قبیل موارد، ترک اولى‏ است.

8- خطر شیطان، براى بزرگان نیز هست؛ او به سراغ آدم و حوّا آمد؛ «فاَزلّهما».

9- هر انسانى به خاطر استعدادها و لیاقت‏هایى که دارد بهشتى است؛ ولى خلاف‏ها او را سقوط مى‏دهد؛ «فاخرجهما».

10- از نافرمانى خداوند و عواقب تلخ وسوسه‏هاى ابلیس، عبرت بگیریم؛ تحت نفوذ شیطان قرار گرفتن برابر با خروج از مقامات الهى و محرومیّت از آنهاست؛ «فَأَزَلَّهُمَا الشَّیْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا ».

- نظرات (0)

شبهه: خداوند طرف مردان است

اگر با دید واقع بینانه به آیات قرآن کریم نگاهی بیندازیم، متوجه این امر خواهیم شد که خداوند متعال در بسیاری از آیات شریفه [1] به مردان امر کرده که با زنان خود به نیکی رفتار نمایند و همچنین در روایات بسیاری نیز به این مسأله اهمیت ویژه ای داده شده و در برخی شواهد تشبیه های بسیار زیبایی در مورد زنان هستیم.

بعنوان مثال در روایتی منسوب به حضرت علی علیه السلام [2] وارد است که ایشان زن را به ریحانه تشبیه نموده اند و یا حدیث معروفی که کمتر کسی می تواند ادعا کند آن را نشنیده که "بهشت زیر پای مادران است" و از این قبیل تعابیر زیبا. بنابراین نمی توان صرف دیدن یک آیه قضاوتی این چنینی نمود که خداوند متعال زنان را از خود به نوعی طرد نموده  و جنس مرد را برتری داده است.

بازگردیم به سوال اصلی که چرا خداوند در قرآن کریم بیشتر مردان را مورد خطاب قرار می دهد؟

علت پیش آمدن چنین سوالی، به عدم آشنایی ما به قواعد و اصول زبان عربی باز می گردد.

توضیح آنکه در زبان عربی اگر مخاطب تنها زنان باشند، خطاب نیز با ضمیر مونث می آید[3] و هرگاه خطاب تنها مرادش مردان باشد، خطاب به صورت مذکر [4] بیان می گردد.

و اما در مواردی غیر از موارد بالا، از ضمیر مذکر برای رساندن مقصود خود بهره می گیرد که در این جا دو حالت متصور است:

1: زمانی که مسأله ای مشترک بین مردان و زنان باشد؛ مانند آیه ی شریفه ی زیر:

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرینَ [ البقرة /153] اى كسانى كه ایمان آورده‏اید، از شكیبایى و نماز یارى جویید؛ زیرا خدا با شكیبایان است.»

مسلّماً در آیه ی شریفه ی بالا منظور این نیست که تنها مردان باید در سختی ها از نماز و روزه کمک بگیرند؛ بلکه امری مشترک بین مردان و زنان است.

2: مواردی که اصلاً جنس زن و مرد بودن در آن متصور نیست، مانند خدا و فرشتگان. که در زبان عربی و آیات قران کریم برای بیان آن ها از ضمایر مذکر استفاده شده است.

«ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ خالِقُ كُلِّ شَیْ‏ءٍ فَاعْبُدُوهُ وَ هُوَ عَلى‏ كُلِّ شَیْ‏ءٍ وَكیلٌ [الأنعام / 102] این است خدا، پروردگار شما: هیچ معبودى جز او نیست، آفریننده هر چیزى است. پس او را بپرستید، و او بر هر چیزى نگهبان است.»

بنابراین استفاده از ضمایر مذکر به جهت توجه ویژه به مردان و یا خوار و ذلیل نمودن جنس زن نبوده، بلکه به جهت پیروی از قاعده ای در زبان عربی بوده است.

 

پی نوشت ها:

[1]. «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا یَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ كَرْهاً وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُنَّ إِلاَّ أَنْ یَأْتینَ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَیْئاً وَ یَجْعَلَ اللَّهُ فیهِ خَیْراً كَثیراً [ النساء /19]

اى كسانى كه ایمان آورده‏اید، براى شما حلال نیست كه زنان را به اكراه ارث برید؛ و آنان را زیر فشار مگذارید تا بخشى از آنچه را به آنان داده‏اید [از چنگشان به در] بَرید، مگر آنكه مرتكب زشتكارى آشكارى شوند، و با آنها بشایستگى رفتار كنید؛ و اگر از آنان خوشتان نیامد، پس چه بسا چیزى را خوش نمى‏دارید و خدا در آن مصلحت فراوان قرار مى‏دهد.»

[2]. قال علی علیه السلام:  «ان المرأه ریحانه لیست بقهرمانه [نهج البلاغه نامه 30] زن گل است نه قهرمان . [نهج البلاغه نامه 30]

[3]. «یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذی فی‏ قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً [الأحزاب /32] اى همسران پیامبر، شما مانند هیچ یك از زنان [دیگر] نیستید، اگر سَرِ پروا دارید پس به ناز سخن مگویید تا آنكه در دلش بیمارى است طمع ورزد؛ و گفتارى شایسته گویید.»

[4]. «كُتِبَ عَلَیْكُمُ الْقِتالُ وَ هُوَ كُرْهٌ لَكُمْ وَ عَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَكُمْ وَ عَسى‏ أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ [ البقرة / 216] بر شما كارزار واجب شده است، در حالى كه براى شما ناگوار است. و بسا چیزى را خوش نمى‏دارید و آن براى شما خوب است، و بسا چیزى را دوست مى‏دارید و آن براى شما بد است، و خدا مى‏داند و شما نمى‏دانید.»

- نظرات (0)

چه نوع تقلیدی مورد انتقاد قرآن است؟

وَ إِذا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما أَلْفَیْنا عَلَیْهِ آباءَنا أَ وَ لَوْ كانَ آباۆُهُمْ لا یَعْقِلُونَ شَیْئاً وَ لا یَهْتَدُونَ (بقره ـ 170)

و هنگامى كه به آنها (مشركان) گفته شود: آنچه را خدا نازل كرده است پیروى كنید، گویند: بلكه ما از آنچه پدرانِ خود را بر آن یافتیم پیروى مى‏نماییم. آیا (از آنان پیروى مى‏كنند) هر چند پدرانشان چیزى نمى‏فهمیدند و هدایت نیافته بودند؟

آیه قبل به ما هشدار داد كه از پیروى گام ها و فرمان‏هاى شیطان، دورى كنیم. این آیه یكى از مصادیق راه شیطان را كه تقلید كوركورانه است بیان مى‏كند.

اگر نیاكان آنها دانشمندان صاحب نظر و افراد هدایت یافته‏اى بودند ، جاى این بود كه از آنها تبعیت شود، اما با اینكه مى‏دانند آنها مردمى نادان و بى سواد و موهوم‏پرست بودند پیروى آنها چه معنى دارد؟ آیا مصداق تقلید جاهل از جاهل نیست؟!

مسأله قومیت و تعصب هاى قومى مخصوصاً آنجا كه به نیاكان مربوط مى‏شود از روز نخست در میان مشركان عموماً، و در میان غیر آنها غالبا! وجود داشته است و تا امروز هم چنان ادامه دارد.

ولى خداپرست با ایمان این منطق را رد مى‏كند و قرآن مجید در موارد بسیارى ، پیروى و تعصب كوركورانه از نیاكان را شدیداً مذمت كرده است و این منطق را كه انسان چشم و گوش بسته از پدران خود پیروى كند ،كاملاً مردود مى‏شناسد.

اصولاً پیروى از پیشینیان اگر به این صورت باشد كه انسان عقل و فكر خود را دربست در اختیار آنها بگذارد این كار نتیجه‏اى جز عقبگرد و ارتجاع نخواهد داشت، چرا كه معمولاً نسل هاى بعد از نسل هاى پیشین با تجربه‏تر و آگاه ترند.

ولى متأسفانه این طرز فكر جاهلى هنوز در میان بسیارى از افراد و ملتها حكومت مى‏كند كه نیاكان خود را همچون " بت " مى‏پرستند، یك مشت آداب و سنن خرافى را به عنوان اینكه " آثار پیشینیان" است بدون چون و چرا مى‏پذیرند، و لفافه‏هاى فریبنده‏اى همچون حفظ ملیت و اسناد تاریخى یك ملت بر آن مى‏پوشانند.

این طرز فكر یكى از عوامل بسیار مۆثر انتقال خرافات از نسلى به نسل دیگر است.

البته هیچ مانعى ندارد كه نسل هاى آینده آداب و سنن گذشتگان را مورد تحلیل و بررسى قرار دهند، آنچه با عقل و منطق سازگار است با نهایت احترام حفظ كنند و آنچه خرافه و موهوم و بى اساس است دور بریزند، چه كارى از این بهتر؟ و این گونه نقادى در آداب و سنن پیشین شایسته نام حفظ اصالت ملى و تاریخى است، اما تسلیم همه جانبه و كوركورانه در برابر آنها چیزى جز خرافه پرستى و ارتجاع و حماقت نیست.

قابل توجه اینكه درباره نیاكان آنها در آیه فوق مى‏خوانیم: آنها نه چیزى مى‏فهمیدند، و نه هدایت یافته بودند: یعنى از دو كس مى‏توان پیروى كرد: كسى كه خود داراى علم و عقل و دانشى باشد، و كسى كه اگر خودش دانشمند نیست هدایت دانشمندى را پذیرفته است.

اما پیشینیان آنها نه خود مردى آگاه بودند، و نه رهبر و هدایت كننده‏اى آگاه داشتند، و مى‏دانیم تقلیدى كه خلق را بر باد مى‏دهد همین تقلید نادان از نادان است كه "اى دو صد لعنت بر این تقلید باد"!.

پس می توان نتیجه گرفت که پیروى و اطاعت عقلانى مانعى ندارد، مورد انتقاد قرآن، تقلید از كسانى است كه نه خود داراى تعقّل بوده‏اند و نه هدایت انبیاء را پذیرفته‏اند.

هدایت الهى، در هر عصر و زمانى وجود دارد. از اینكه قرآن مى‏فرماید: نیاكان آنان هدایت پذیر نبودند، استفاده مى‏شود كه هدایت الهى در هر زمانى بوده، ولى آنها نمى‏پذیرفتند.

حضرت على علیه السلام در نهج البلاغه مى‏فرماید: «بلى لا تخلوا الارض من قائم لله ظاهرا او خائفا» (نهج البلاغه، قصار الحكم 147)

زمین از رهبر آسمانى هرگز خالى نیست، خواه آشكارا و خواه مخفیانه مردم را به راه خدا دعوت مى‏نماید.

پیام‏های آیه:

1ـ ارتجاع و عقب گرد، ممنوع است. پیروى از سنّت و راه نیاكان، اگر همراه با استدلال و تعقّل نباشد، قابل پذیرش نمى‏باشد. «أَلْفَیْنا عَلَیْهِ آباءَنا»

2ـ تعصّباتِ نژادى و قبیله‏اى، از زمینه‏هاى نپذیرفتن حقّ است. «بَلْ نَتَّبِعُ» ، «آباءَنا»

3ـ آداب و عقاید نیاكان، در آیندگان اثر گذار است. «ما أَلْفَیْنا عَلَیْهِ آباءَنا»

4ـ راه حقّ، با عقل و وحى به دست مى‏آید. «لا یَعْقِلُونَ شَیْئاً وَ لا یَهْتَدُونَ»

5ـ انتقال تجربه و دانش ارزش است، ولى انتقال خرافات از نسل گذشته به نسل آینده، ضد ارزش مى‏باشد. «آباۆُهُمْ لا یَعْقِلُونَ»

6ـ عقل، ما را به پیروى از وحى، رهبرى مى‏كند. «اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ» ، «أَ وَ لَوْ كانَ آباۆُهُمْ لا یَعْقِلُونَ»

منابع:

تفسیر نور ج 1

تفسیر نمونه ج 1

نهج البلاغه، قصار الحكم 147

 

- نظرات (0)

دوشرط اصلی دردعا

آیه 98 سوره یوسف

" قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّی إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ". یعقوب (علیه السلام) در این جمله فرمود: بزودى برایتان استغفار مى‏كنم.

فرزندان یعقوب افتادند، دست به دامن پدر زدند و گفتند پدرجان از خدا بخواه كه گناهان و خطاهاى ما را ببخشد چرا كه ما گناهكار و خطاكار بودیم. اما پدر درخواست آنان را به تأخیر انداختند، با رجوع به تفاسیر این آیه، به نکات قابل تأملی رسیدیدم که توجه بدان خالی از لطف نیست.

 

علت به تأخیر انداختن دعا

در تفسیر نمونه علامه طباطبایی برای این امر دو دلیل را ذکر کرده و می فرمایند: علت اینكه استغفار براى فرزندان را تاخیر انداخت شاید این باشد كه تا نعمت خدا با دیدار یوسف تكمیل گشته دلش به تمام معنا خوشحال گردد، و قهراً تمامى آثار شوم فراق از دلش زایل شود، آنگاه استغفار كند، و در بعضى اخبار هم آمده كه تاخیر انداخت تا وقتى كه در آن وقت دعا مستجاب مى‏شود.(تفسیر المیزان/ج11/ص336)

 

دو شرط اساسی در دعا

این آیه دو شرط اساسی دعا را در بر دارد:

اوّلاً، در موضوع دعا زمینه موجود باشد، تا درخواست و طلب به مورد و به صلاح صورت بگیرد.

و ثانیاً، حال قلبى و معنوى دع کننده مساعد و موافق دعا و توجّه باشد، نه محجوب و گرفته و آلوده.

و چون این دو شرط موجود شد: از لحاظ نتیجه جاى تردیدى نخواهد بود، زیرا هرگز إمساك و بخلى در طرف پروردگار متعال متصوّر نباشد، و او ذاتاً رحمان و رحیم است. (تفسیر روشن، ج‏12، ص: 102)

اوقات مناسب جهت راز و نیاز

علامه طباطبایی در بحث روایی، روایات موجود در ذیل این آیه را بیان می دارند که در این روایت آنچه مورد توجه است ساعات و زمان مناسب برای دعا است.

در" فقیه" به سند خود از محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام) روایت كرده كه در ذیل گفتار یعقوب به فرزندانش، كه فرمود:" سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّی" فرموده: استغفار را تاخیر انداخت تا شب جمعه فرا رسد.

مۆلف: در این معنى روایات دیگرى نیز هست. و در الدر المنثور است كه ابن جریر و ابى الشیخ، از ابن عباس از رسول خدا (صلی الله علیه) روایت كرده‏اند كه فرمود: اینكه برادرم یعقوب به فرزندان خود گفت:

" بزودى برایتان از پروردگارم طلب مغفرت مى‏كنم" منظورش این بود كه شب جمعه فرا رسد.

و در كافى به سند خود از فضل بن ابى قره از امام صادق (علیه السلام) روایت كرده كه فرمود: " رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده: بهترین وقتى كه مى‏توانید در آن وقت دعا كنید و از خدا حاجت بطلبید وقت سحر است، آنگاه این آیه را تلاوت فرمود كه: یعقوب به فرزندان خود گفت: " سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّی" و منظورش این بود كه در وقت سحر طلب مغفرت كند.

مۆلف: در این معنى روایات دیگرى نیز هست از جمله الدر المنثور از ابى الشیخ و ابن مردویه از ابن عباس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روایت كرده كه شخصى از آن جناب پرسید : چرا یعقوب استغفار را تاخیر انداخت؟ فرمود: تاخیر انداخت تا هنگام سحر فرا برسد، چون دعاى سحر مستجاب است. (ترجمه المیزان، ج‏11، ص: 346)

یک آیه و سیزده پیام

علاوه بر موارد ذکر شده، این آیه کوتاه قرآنی سیزده پیام را در دل خود جای داده است که در تفسیر نور اینگونه بیان شده است:

1) ظلم، مایه‏ى ذلّت است. روزى كه برادران، یوسف را به چاه انداختند، روز خنده آنان و ذلّت یوسف بود و امروز به عكس شد.

2) براى آمرزش گناهان، توسّل به اولیاى خداوند جایز است. «یا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا»

3) دعاى پدر تأثیر ویژه‏اى دارد. «یا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا»

4) براى توبه هیچ گاه دیر نیست. «اسْتَغْفِرْ لَنا»

5) اعتراف به گناه و خطا زمینه آمرزش است. «إِنَّا كُنَّا خاطِئِینَ»

6) براى دعا، ساعات خاصّى اولویّت دارد. «قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ»

7) دعاى پدر در حقّ فرزندان، اثر خاصّى دارد. «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ»

8) پدر نباید كینه‏توز باشد و لغزش فرزندان را در دل نگهدارد. «أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ»

9) به هنگام اقرار خلافكار، او را ملامت نكنید. هنگامى كه گفتند: «إِنَّا كُنَّا خاطِئِینَ» ما خطاكار بودیم. پدر گفت: «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ»

10) گناهكار را به مغفرت الهى امیدوار كنیم. «قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّی»

11) در استجابت دعا و توسّل به اولیاى الهى صبور باشیم. «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ»

12) حضرت یعقوب از حقّ خویش گذشت و براى حقّ الهى وعده دعا به فرزندان داد. «أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّی»

13) لطف خداوند، شامل بزرگ‏ترین گناه و گناهكاران نیز مى‏شود. «هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ» با اینكه دو نفر از پیامبران الهى مورد آزار و اذیّت چندین ساله قرار گرفته‏اند، باز امید بخشایش از او مى‏رود. (تفسیر نور، ج‏6، ص: 159)

 

هزاران بار استغفار كردم

                             دوباره جرم خود تكرار كردم

           تو گفتی من غفورم، من هم اینك

                           به جرم خویشتن اقرار كردم

برو ای آتش دوزخ كناری

                       كه من رو بر در غفار كردم

دوباره عفو كن یا رب اگر چه

                         من از این توبه ها بسیار كردم

شاعر: استاد حاج غلامرضا سازگار

منابع :

1) تفسیر نور، ج‏6

2) ترجمه المیزان، ج‏11

3) تفسیر روشن، ج‏12

 

- نظرات (0)

هم سویی و هم جهتی احساسات و اعتقادات

وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً یُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ وَ الَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ وَ لَوْ یَرَى الَّذِینَ ظَلَمُوا إِذْ یَرَوْنَ الْعَذابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِیعاً وَ أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعَذابِ ( بقره ـ 165)

و بعضى از مردم كسانى هستند كه معبودهایى غیر از خداوند براى خود برمى‏گزینند و آنها را همچون دوست داشتن خدا، دوست مى‏دارند. امّا آنان كه ایمان دارند، عشقشان به خدا (از عشق مشركان به معبودهاشان) شدیدتر است و آنها كه (با پرستش بت به خود) ستم كردند، هنگامى كه عذاب خدا را مشاهده كنند، خواهند دانست كه تمام نیروها، تنها به دست خداست و او داراى عذاب شدید است.

در آیات قبل سخن از دلائل وجود خدا و اثبات یگانگى او از طریق نظام آفرینش بود، و در آیه و چند آیه بعد مورد بحث روى سخن متوجه كسانى است كه از این دلائل روشن و قاطع چشم پوشیده و در راه شرك و بت‏پرستى و تعدد خدایان گام نهاده‏اند، سخن از كسانى است كه در مقابل این معبودان پوشالى سر تعظیم فرود آورده و به آنها عشق مى‏ورزند، عشقى كه تنها شایسته خداوند است كه منبع همه كمالات و بخشنده همه نعمتها است.

نخست مى‏گوید:" بعضى از مردم معبودهایى غیر خدا براى خود انتخاب مى‏كنند" (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً) «1».

نه فقط بتها را معبود خود انتخاب كرده‏اند بلكه" آن چنان به آنها عشق مى‏ورزند كه گویى به خدا عشق مى‏ورزند" (یُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ).

" اما كسانى كه ایمان به خدا آورده‏اند عشق و علاقه بیشترى به او دارند" (وَ الَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ).

چرا كه آنها مردمى اندیشمند و دانا هستند و هرگز ذات پاك او را كه منبع‏ همه كمالات است رها نمى‏كنند، هر میل و محبتى در برابر عشق خدا در نظرشان بى ارزش و ناچیز است، اصلاً آنها غیر او را شایسته عشق و محبت نمى‏بینند، جز به خاطر او و در راه او كار نمى‏كنند، در دریاى بیكران عشق خدا آن چنان غوطه‏ورند كه على‏ وار مى‏گویند:

فهبنى صبرت على عذابك فكیف اصبر على فراقك!:

" گیرم كه بر عذاب تو صبر كنم اما با فراق و دورى تو چكنم" (قسمتی از دعای کمیل)

اساساً عشق حقیقى همیشه متوجه نوعى از كمال است، انسان هرگز عاشق عدم و كمبودها نمى‏شود، بلكه همواره دنبال هستى و كمال مى‏گردد و به همین دلیل آن كس كه هستى و كمالش از همه برتر است از همه كس به عشق ورزیدن سزاوارتر مى‏باشد.

كوتاه سخن اینكه همانطور كه آیه فوق مى‏گوید: عشق و علاقه افراد با ایمان نسبت به خدا از عشق و علاقه بت پرستان به معبودهاى پنداریشان ریشه‏دارتر و عمیق تر و شدیدتر است.

چرا چنین نباشد آیا كسى كه واقعیتى را دریافته و به آن عشق مى‏ورزد با كسى كه گرفتار خرافه و تخیل است مى‏تواند یكسان باشد؟ عشق مۆمنان از عقل و علم و معرفت سرچشمه مى‏گیرد اما عشق كافران از جهل و خرافه و خیال!.

و باز به همین دلیل عشق نخست به هیچ وجه متزلزل نمى‏گردد ولى عشق مشركان ثبات و دوامى ندارد.

ریشه‏ى محبّت، كمال دوستى و جمال دوستى است. مۆمنان تمام كمالات و جمال‏ها را در خداوند مى‏بینند، لذا بیشترین عشق را به او ابراز مى‏دارند. عشق و محبّت مۆمنین، بر اساس شایستگى و لیاقت معشوق است و هرگز به سردى و خاموشى نمى‏گراید. امّا عشق مشركان، بر اساس خیال و جهل و تقلید و هوس‏هاى بیهوده است.

امام باقر علیه السلام مى‏فرماید: مراد از «دون اللَّه» و «انداد» در این آیه، بت‏ها نیستند، بلكه مراد پیشوایان ستمكار و گمراهند كه مردم آنان را همچون خداوند دوست دارند. (كافى، ج 1، ص 374)

(از جهت ادبى نیز كلمه «هم» در «یُحِبُّونَهُمْ»، براى انسان بكار مى‏رود، نه اشیاء)

 

پیام‏های آیه:

1ـ پرستش و محبّت غیر خدا، ممنوع است. «یَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً یُحِبُّونَهُمْ»

2ـ احساسات باید در رابطه با اعتقادات باشد. «الَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ»

3ـ برخى از مردم تا وقتى پرده‏ها كنار نرود و قیامت را مشاهده نكنند، به پوچى و بیهودگى راه و فكر خویش پى نمى‏برند. «وَ لَوْ یَرَى الَّذِینَ»

4ـ قدرت در جذب نیرو مۆثر است. «أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِیعاً» پس جذب غیر او نشوید.

منابع:

تفسیر نور ج 1

تفسیر نمونه ج 1

 

- نظرات (0)