سایت خاتون

زیارت امیرالمومنین

دعایی برای رفع غم و اندوه

در كتاب «بلد الأمین» از حضرت رسول اکرم صلى اللّه علیه و آله روایت كرده:

هر كه هر روز ده بار این دعا را بخواند، حق تعالى‏ چهار هزار گناه كبیره او را بیامرزد

و وى را از سكرات مرگ و فشار قبر، و صد هزار هراس قیامت نجات دهد،

و از شرّ شیطان و سپاهیان او محفوظ گردد و قرضش ادا شود و اندوه و غمش برطرف گردد، دعا این است:

اَعْدَدْتُ لِكُلِّ هَوْلٍ لا اِلهَ اِلا اللَّهُ وَ لِكُلِّ هَمٍّ وَ غَمٍّ ماشاءَ اللَّهُ

وَ لِكُلِّ نِعْمَةٍ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لِكُلِّ رَخآءٍ اَلشُّكْرُ لِلَّهِ

وَ لِكُلِّ اُعْجُوبَةٍ سُبْحانَ الِلَّهِ

وَ لِكُلِّ ذَنْبٍ اَسْتَغْفِرُ اللَّهَ

وَ لِكُلِّ مُصیبَةٍ اِنّا لِلّهِ وَ اِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ

وَ لِكُلِّ ضیقٍ حَسْبِىَ اللَّهُ

وَ لِكُلِّ قَضآءٍ وَ قَدَرٍ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ

وَ لِكُلِّ عَدُوٍّ اِعْتَصَمْتُ بِاللَّهِ

وَ لِكُلِّ طاعَةٍ وَ مَعْصِیَةٍ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ.

آیه ای که معاویه خواند

معارفی از جز 14 قرآن

روزی معاویه در توجیه ظلم و زراندوزی خود و ساکت کردن اعتراض های مردمی به آنها گفت: مردم! مگر شما حقانیت کتاب خدا را قبول ندارید؟ گفتند: بله قبول داریم. گفت: پس این آیه را در آن بخوانید که فرمود : وَإِن مِّن شَیْءٍ إِلاَّ عِندَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ (آیه 21 سوره حجر)؛ خزائن همه چیز، تنها نزد ماست و ما جز به اندازه معیّن از آن نازل نمى‏كنیم‏.

معاویه این آیه را خواند و ادامه داد: مگر شما به این آیه ایمان ندارید؟ مگر حق بودن آن را قبول ندارید؟ گفتند: بله قبول داریم. گفت: پس چرا به دارایی من معترضید و مرا ملامت می کنید؟

منظور معاویه از این حرف این بود که بر اساس این آیه خدا به شما آن مقدار داده و به من هم اینقدر عنایت کرده است؛ شما که مسلمانید و قرآن را قبول دارید پس چرا به زر اندوزی و ثروت من اعتراض می کنید و از فقر خود گله مندید؟

این حیله و تفسیر به رای معاویه کارگر افتاد و مردم ساکت شدند. او سرخوش از این نیرنگ کارساز خود بود که ناگهان «احنف» از بین جمعیت به پا خاست و گفت: معاویه! ما آیه را قبول داریم و در آن سخنی نیست. دعوای ما با تو هم بر سر خزائن الهی و مقدار نزول بر خلائق نیست؛ اعتراض ما به تو برای آن دسته ارزاقی است که خدا از خزانه غیبش برای ما نازل کرده و تو ظالمانه آنها را غصب کرده و در انبارهایت ذخیره کرده ای.

معاویه که در برابر این سخن حق و منطق کوبنده احنف، دیگر حرفی برای گفتن نداشت ساکت شد " فسكت معاویة ".[1]

پایان مهلت شیطان

در آغاز خلقت انسان (آیات 28-29) و جریان نافرمانی شیطان از دستور خداوند (إِلاَّ إِبْلِیسَ أَبَى أَن یَكُونَ مَعَ السَّاجِدِینَ) و رانده شدنش از درگاه الهی(فَاخْرُجْ مِنهَْا فَإِنَّكَ رَجِیم)، او از خداوند مهلتی خواست تا قیامت (رَبّ‏ِ فَأَنظِرْنىِ إِلىَ‏ یَوْمِ یُبْعَثُون) برای گمراه کردن انسانها. خواسته اش اجابت شد (فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِین)؛ اما تا روزى معلوم؛ نه تا قیامت (إِلىَ‏ یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُوم).[2]

اینکه سرآمد مهلت شیطان چه روزی است سوالی است که علامه طباطبایی (ره) بعد از نقل ادله مفسران و نقد نتایج آنها در پاسخ به آن می نویسد:

دلیل عقلى و نقلى قائم است بر اینكه بشر به سوى سعادت سیر نموده و به زودى به كمال سعادت خویش رسیده و جامعه انسانى از گناه و شر رهایى یافته، به خیر و صلاح خالص دست پیدا مى کند؛ به گونه اى كه در زمین جز خدا كسى پرستش نمى شود و بساط كفر و فسوق برچیده مى گردد و زندگى نیكو گشته، مرض هاى درونى و وساوس قلبى از میان مى رود.[3]

آنگاه در جمع بندی نهایی می نویسد:

«روز وقت معلوم» كه سرآمد مهلت ابلیس است، روز اصلاح آسمانى بشر است كه ریشه فساد به كلى كنده مى شود و جز خدا كسى پرستش نمى گردد، نه روز مرگ عمومى بشر با نفخه اول.[4]

اما تفسیر نمونه همین نظری که علامه ره نپذیرفت یعنی پایان این جهان و بر چیده شدن دوران تكلیف را می پذیرد و آن را در بین دیگر نظرها با روح و ظاهر آیه و ظاهر برخی روایات[5] موافق‌تر می داند.[6]

 

چه کسانی از خدا ناامید می شوند؟

آیه 56 ناامیدی از رحمت پروردگار را از خصائص گمراهان بر شمرده[7] و فقط آنها را ناامید از رحمت پروردگار معرفی می کند (قَالَ وَمَن یَقْنَطُ مِن رَّحْمَةِ رَبِّهِ إِلاَّ الضَّآلُّونَ).

و گمراهان کسانی اند كه خدا را به درستى نشناخته و پى به قدرت بى پایانش نبرده اند؛ برای همین در قدرت و توان او شك می كنند و امیدی به رحمت او ندارند.

در آیه 90 سوره آل عمران کسانی که به خدا کافر شدند نیز گمراه نامیده شدند (إنَّ الَّذِینَ كَفَرُواْ بَعْدَ إِیمَانِهِمْ ثُمَّ ازْدَادُواْ كُفْرًا لَّن تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَأُوْلَـئِكَ هُمُ الضَّآلُّونَ)

با توجه به این آیه و آیاتی با همین موضوع ، می توان به این جمع بندی رسید که گمراهان(ضالون) کسانی اند که یا اساساً اعتقادی به خدا ندارند و یا از اعتقاد درستی نسبت به او برخوردار نیستند؛ برای همین نمی توانند به او دل ببندند و در گرفتاری‌ها و تنگناهای کوچک و بزرگ زندگی به او امیدوار باشند.

 

کاری که گناه با انسان می کند

خداوند متعال در جریان بازگو کردن داستان قوم لوط علیه السلام خطاب به رسول خدا صلی الله علیه وآله کرده و به جان شریف او سوگند یاد می کند که آنها در مستى خود سخت سرگردانند (لَعَمْرُكَ إِنَّهُمْ لَفِی سَكْرَتِهِمْ یَعْمَهُونَ).(آیه 72)

مستی ای که آیه از آن یاد می کند مستى شهوت، مستى انحراف، مستى غرور و لجاجت است که آن مردم نابکار گرفتار آن بودند.

از تعابیر آیه به دست می آید که گناه حتی اگر بدی، انحراف و غلط بودن آن، از روز هم روشن تر باشد ، اگر از انسان سر زد و قبح آن شکست و با تکرار، نفس به آن عادت کرد ، چهره زشت آن گناه در نظر گنه کار زیبا می شود به قدری که هوش از سرش برده و او را مست خود می کند.

چنین کسی وقتی در موقعیت آن گناه قرار می گیرد به مانند مستی است که عقل از سرش پریده و گوشش به هیچ منطقی بدهکار نیست؛ تنها چیزی که او را راضی می کند ارتکاب آن معصیت است.

و امروز می توانیم این مستی به خصوص رفتار زشت آن مردم منحرف را در مجامع به اصطلاح متمدن دید و بر تمدنی که اینها داعیه دار آن هستند دید.

این از عجایب روزگار است که عده ای کاری که حتی از حیوان هم سر نمی زند را به عنوان قانون تصویب می کنند و بر مخالفان خود حمله ور می شوند.

جاهلیت مستمر

ننگ دانستن جنس دختر که برخاسته از فکر جاهلی انسان‌های کوته اندیش کهن است ، مخصوص و محدود به عرب صحرانشین هزار و اندی سال پیش نماند و امروز هم ما شاهد این کج اندیشی و جاهلیت مدرن هستیم.

آیه 58 و 59 سوره نحل گزارشی از همین انحراف است.

آیه می فرماید: هنگامى كه به یكى از آنها بشارت دهند خدا دخترى به تو داده ، آن چنان از فرط ناراحتى چهره اش تغییر مى كند كه صورتش سیاه مى شود (وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالأُنثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ كَظِیمٌ ) و مملو از خشم و غضب مى گردد (وَ هُوَ كَظِیمٌ).

كار به همین جا پایان نمى پذیرد ؛ او براى نجات از این ننگ و عار كه به پندار نادرستش، دامنش را گرفته از قوم و قبیله خود به خاطر این بشارت بدى كه به او داده شده است متوارى مى‏گردد (یتَوَارَى مِنَ الْقَوْمِ مِن سُوءِ مَا بُشِّرَ بِهِ ).

باز هم، موضوع خاتمه نمى یابد؛ بلكه او مدام در این فكر غوطه ور است كه آیا این ننگ را بر خود بپذیرد و دختر را نگه دارد و یا آن را زنده در زیر خاك پنهان سازد (أَیُمْسِكُهُ عَلَى هُونٍ أَمْ یَدُسُّهُ فِی التُّرَابِ).

نکته مهم در این گزارش قرآنی، بیان ریشه این انحراف فکری در پایان آن است.

قرآن کریم ریشه این همه آلودگی و بدبختی را چنین معرفى مى كند كه اینها همه زائیده عدم ایمان به آخرت است: آنهایى كه ایمان به سراى دیگر ندارند صفات زشت و شوم خواهند داشت (لِلَّذِینَ لاَ یُۆْمِنُونَ بِالآخِرَةِ مَثَلُ السَّوْءِ ).

از این تحلیل قرآنی استفاده می شود که ریشه هر انحراف فکری و خروج از مسیر حق، باورنداشتن آخرت است و اگر امروز هم عده ای داشتن دختر را ننگ می دانند و از شنیدن خبر آن، همان حالات عرب جاهلی به آنها دست می دهد ، علتش باورهای غلط و نداشتن ایمانی صحیح به مبدأ و معاد این عالم است.

 

پی نوشت ها :

1.       الدر المنثور، جلال الدین السیوطی 4/96

2.       این فرق یوم وقت معلوم غیر از یوم یبعثون است از سیاق دو آیه بسیار نمایان است. المیزان فی تفسیر القرآن 12/159

3.       علاقه مندان تفصیل این مطلب را در مباحث نبوت، در جلد دوم و نیز در قصص نوح، در جلد دهم المیزان مطالعه بفرمایند.

4.       المیزان فی تفسیر القرآن 12/161

5.       نور الثقلین 3/13

6.       تفسیر نمونه 11/72

7.       المیزان فی تفسیر القرآن 12/181

 

- نظرات (0)

د عا به شیوه حضرت یوسف

جزء سیزدهم قرآن کریم که از آیه 53 سوره یوسف علیه السلام آغاز و به پایان سوره مبارکه ابراهیم علیه السلام ختم می شود ، در بردارنده آموزه ها و پیام های روح افزای الهی است که این نوشته تعدادی از آنها را نقل می کند.

---

جمال یوسف علیه السلام

در اینکه چهره یوسف علیه السلام زیبا بود حرفی نیست؛ همان چهره ای که وقتی زنان دیدند ، دست خود را به جای میوه بریدند و گفتند:

حَاشَ لِلّهِ مَا هَـذَا بَشَرًا إِنْ هَـذَا إِلاَّ مَلَكٌ كَرِیمٌ ؛منزه است خداوند، این بشر نیست، این جز فرشته‏اى بزرگوار نیست.[1] اما آنچه او را یوسف قرآن کرد صفات اخلاقی فوق العاده او بود؛ نه چهره دلربایش.

جمال یوسف علیه السلام در این است که در تمام این آمد و شدها هیچ گاه آن ظلمی را که برادران جفاکار در حقش کردند ، به رویشان نیاورد و همواره از خدا و لطف و رحمت بی انتهایش سخن گفت.

در جریان کشف جام سلطان از بار بنیامین، در حضورش به او تهمت دزدی زدند و گفتند: اگر این پسر، دزدى كرده چیز عجیبى نیست؛ چرا كه برادرش (یوسف) نیز قبلاً مرتكب چنین كارى شده بود (قَالُواْ إِن یَسْرِقْ فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَّهُ مِن قَبْلُ).

اما یوسف علیه السلام در چنین فضای سخت و جانسوز هم ، لب به توبیخ برادران نگشود و تنها در دل، آنها را سرزنش کرد (فَأَسَرَّهَا یُوسُفُ فِی نَفْسِهِ وَلَمْ یُبْدِهَا) و با خود گفت: منزلت شما بدتر است [كه ظاهرتان نشان مى‏دهد] و خدا به آنچه بیان مى‏كنید، داناتر است (أَنتُمْ شَرٌّ مَّكَانًا وَاللّهُ أَعْلَمْ بِمَا تَصِفُونَ). (آیه 77)

آنجا هم که برادران، او را می شناسند و ابراز شرمندگی می کنند، او نه تنها حرفی که بوی طعن و سرزنش بدهد بر زبان جاری نمی کند؛ به گونه ای با آنان سخن می گوید که گویا ایشان اصلاً خطایی نکرده اند؛ به آنها می گوید: هیچ ملامتی بر شما نیست (لاَ تَثْرَیبَ عَلَیْكُمُ). (آیه 92)

هنگامی هم که در محضر پدر شروع به تشریح جریانات گذشته می کند از زندان شروع می کند؛ سپس اشاره ای به بیابان کرده و شیطان را متهم می کند.

در این صحنه هم صحبتی از چاه و ظلم برادران به میان نمی آورد (إِذْ أَخْرَجَنِی مِنَ السِّجْنِ وَجَاء بِكُم مِّنَ الْبَدْوِ مِن بَعْدِ أَن نَّزغَ الشَّیْطَانُ بَیْنِی وَبَیْنَ إِخْوَتِی). (آیه 100)

وعده استغفار

بعد از آشکار شدن آن خیانتی که برادران یوسف علیه السلام در سالهای دور مرتکب شدند ، نزد پدر آمدند و ضمن خطاکار خواندن خود از او خواستند تا برایشان از خدا، طلب آمرزش کند (یَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِینَ). (آیه 92)

پدر كه روحى همچون اقیانوس وسیع و پرظرفیت داشت ،بى آنكه آنها را ملامت و سرزنش كند به آنها وعده داد كه من به زودى براى شما از پروردگارم طلب آمرزش می کنم (قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّیَ ) و امیدوارم او توبه شما را بپذیرد و از گناهانتان صرف نظر كند؛ چرا كه او غفور و رحیم است (إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ).

اینکه فرمود من به زودی برای شما طلب آمرزش می کنم بر اساس روایت امام صادق علیه السلام برای آن بود که انجام این تقاضا را به سحرگاهان شب جمعه[2] كه وقت مناسب ترى براى اجابت دعا و پذیرش توبه است، به تاخیر اندازد.

این نکته هم از این آیات شریفه قابل استفاده است که تقاضاى استغفار از دیگرى نه تنها منافات با توحید ندارد، بلكه راهى است براى رسیدن به لطف پروردگار و گرنه چگونه ممكن بود یعقوب پیامبر علیه السلام ، تقاضاى فرزندان درباره استغفار براى آنان را بپذیرد و به توسل آنها پاسخ مثبت دهد. این نشان مى دهد كه توسل به اولیاى الهى، اجمالا امرى جائز است و آنها كه آن را ممنوع و مخالف با اصل توحید مى شمرند ، با معارف قرآن بیگانه اند و یا تعصب هاى غلط مانع دید آنها مى شود.[3]

دعای یوسف علیه السلام

آیه 101 که مربوط به بخش های پایانی داستان یوسف علیه السلام است ، مناجات آن حضرت با خدای متعال را بیان می کند. ابتدا خداوند را برای نعمتهایی که به او ارزانی داشته شکرگزاری می کند: پروردگارا! بخشى از یك حكومت وسیع را به من مرحمت فرمودى (رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْكِ) و از علم تعبیر خواب به من آموختى (وَعَلَّمْتَنِی مِن تَأْوِیلِ الأَحَادِیثِ).

بعد به تعریف و تمجید از خداوند متعال می پردازد:

تویى كه آسمانها و زمین را ایجاد نمودى (فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ).

بعد از آن به ارتباط خود با او و اینکه تو همه کاره من هستی ، اعتراف می کند (أَنتَ وَلِیِّی فِی الدُّنُیَا وَالآخِرَةِ) که این اعتراف به عظمت خدا و ذلت خود است.

دست آخر خواسته خود را عرض می کند: مرا مسلمان و تسلیم در برابر فرمانت از این جهان ببر (تَوَفَّنِی مُسْلِمًا) و مرا به صالحان ملحق كن (وَأَلْحِقْنِی بِالصَّالِحِینَ).

اینگونه دعا کردن که قرآن کریم از یک پیامبر الهی نقل می کند دربردارنده نکاتی است که به دونکته آن اشاره می کنیم:

1. در دعا شایسته است به همین ترتیب که آن حضرت دعا کرد و قرآن کریم نقل کرد عمل شود:

الف) برشمردن نعمتهایی که خدا به ما ارزانی داشته است.

ب) توسل به نام هایی از اسماء الهی که بیانگر کمالات بی نهایت خداوند متعال است.

ج) اعتراف به عظمت و قدرت الهی از طرفی و ضعف و ناتوانی خود از طرف دیگر.

د) بیان درخواست خود.

2. با ایمان از دنیا رفتن و ملحق شدن به نیکان در سرای دیگر و در یک کلام عاقبت به خیری از بهترین دعاهاست که در عین کوتاهی، بسیار عمیق و وسیع است که هم دنیای انسان را تنظیم می کند و هم آخرت او را تأمین.

کسی که به دنبال این خواسته است خود را موظف می داند در راه رسیدن به آن تلاش کند که همین سبب می شود توفیق عاقبت به خیری نصیبش شود.

بنابراین شایسته است دعا به گونه ای باشد که در عین جامعیت دنیا و آخرت، در نوع رفتار عملی انسان نیز تأثیرگذار باشد.

 

اکثر مردم ایمان بیار نیستند

آیه 103 اعلام می کند که اکثر مردم ایمان بیار نیستند (وَمَا أَكْثَرُ النَّاسِ وَلَوْ حَرَصْتَ بِمُۆْمِنِینَ) و آیه 106 مومنین را مشرک می خواند (وَمَا یُۆْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللّهِ إِلاَّ وَهُم مُّشْرِكُونَ)

هر چند معنای این دو آیه در نگاه اول عجیب و فهم آن دشوار به نظر می آید؛ اما باید دانست که مراد از ایمان در این آیات آن ایمان خالص و تهی از هر گونه شرک بین خالق و مخلوق است.[4]  

کسانی که مومن هستند و با آگاهی و از روی عمد، گناه می کنند ، آلوده به شرکند[5]؛ زیرا نظر خود بر انجام آن کار را در عرض نظر خدا بر ترک آن می دانند و این یعنی شرک؛ منتهی شرک در طاعت و عمل و نه شرک در عبادت و اعتقاد.[6]

و یا کسانی که خدا را اول و دیگران را که لطفی در حقشان کرده یا قرار است کنند را دوم قرار می دهند ، نیز مومنین مشرکند که در عمل و نه در عبادت برای خدا شریک و دومی قرار داده اند و می گویند اول خدا دوم شما؛ یا اگر فلانی نبود من می مُردم و یا مشکلم حل نمی شد و مانند آن.[7]

به جای این تعابیر باید گفت: خدایا شکر که به واسطه فلانی خطر را از ما دفع و یا مشکل ما را برطرف کرد.

مۆمن وظیفه دارد هم در اعتقاد و هم در عمل و هم در سخن گفتن به گونه ای باشد که منافاتی با توحید ناب نداشته باشد ، که اگر به چنین توفیقی دست پیدا کرد جزء آن اندکی خواهد شد که آیه 103 و 106 به آنها اشاره دارند.

 

خداوند محتاج عبادت خلق نیست  

آیه 8 سوره ابراهیم علیه السلام پاسخ روشن به کسانی است که خدا را محتاج عبادت هایی می دانند که به آن امر کرده است و گمان می کنند اگر ایمان نیاوردند و او را عبادت نکنند و بی مهابا گناه کنند ، خداوند دچار کمبود می شود و آسیبی می بیند. بی خبر از آنکه خداوند، بی نیاز محض است و نیازمند به هیچ چیز نیست تا چه رسد به ایمان و عبادت بندگانش.

از این رو با صراحت تمام می فرماید حتی اگر تمام مردم روی زمین کافر شوند خداوند دچار ذره ای کمبود مشکل نمی شود چرا که از هر کس و هر چیز بی نیاز است (إِن تَكْفُرُواْ أَنتُمْ وَمَن فِی الأَرْضِ جَمِیعًا فَإِنَّ اللّهَ لَغَنِیٌّ حَمِیدٌ)

و اگر امر و نهی هست ، برای پرورش خود انسان و رعایت آن به نفع خود اوست. قرآن کریم می فرماید: كسى كه كار شایسته انجام دهد، به سود خود اوست و كسى كه مرتكب زشتى شود ، به زیان خود اوست و پروردگارت ستمكار به بندگان نیست (مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاء فَعَلَیْهَا وَمَا رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِیدِ).[8]

 

پی نوشت ها :

1.   آیه 31/ یوسف علیه السلام

2.   فَأَخَّرَهُمْ إِلَى السَّحَرِ لَیْلَةِ الْجُمُعَة . علل الشرائع 1/54 . در تفسیر قرطبى مى‏خوانیم كه هدفش این بود كه در شب جمعه اى كه مصادف با روز عاشورا بود براى آنها استغفار كند. تفسیر قرطبى 6/3491، به نقل از تفسیر نمونه

3.   تفسیر نمونه 10/76

4.   المیزان فی تفسیر القرآن 11/274 و 276

5.   تفسیر العیاشی 2/199

6.   کافی 2/397

7.   عدة الداعی و نجاح الساعی ، ص99

8.   46/فصلت

- نظرات (0)

مناجات سحر

- نظرات (0)

روزه داران بخوانند

سوال: بعضى از پزشکان که به مسائل شرعى ملتزم نیستند، بیماران را از روزه گرفتن به دلیل ضرر داشتن منع مى‏کنند، آیا گفته این پزشکان حجت است؟ اگر پزشک امین نباشد و گفته او هم اطمینان آور نباشد و باعث خوف ضرر نشود، گفته او اعتبارى ندارد و در غیر این صورت نباید روزه بگیرد. (آیة الله خامنه ای دام ظله)

---

یک عمل عبادی در میان تمام افراد بشر

روزه در لغت به معنای امساک و خودداری از هر چیزی است و در اصطلاح فقه، عبارت است از امساک و خودداری از موارد هشتگانه (خوردن و آشامیدن و...) از هنگام صبح تا اذان مغرب، به قصد و نیت انجام دادن فرمان خدا.

براساس صریح آیه 183 از سوره بقره، روزه برای امتهای گذشته نیز واجب بوده است آنجا که می فرماید: «ای ایمان آورندگان به حقیقت اسلام! بدانید که روزه بر شما واجب شد آن چنان که بر پیشینیان از شما نیز واجب بوده است». (سوره بقره ، آیه 183)

در اثبات این ادعای قرآنی گفتنی است که برحسب روایات و نقلهای موفق تاریخ، روزه یکی از برنامه های مذهبی مردمان روم هند و یونان و مصر باستان بوده و به نقل از گفتار تفسیر نمونه، در قاموس کتاب مقدس آمده است که: «روزه در همه دوره ها در میان هر طایفه و هر ملت و مذهبی در مواقع اندوه و زحمت و سختی های پیش بینی نشده، رایج بوده است.»

از تورات نیز چنین بر می آید که موسای نبی علیه السلام 40 روز روزه داشته اند: «هنگام برآمدنم بر کوه (طور)، لوحهای سنگی (لوحهای عهدی که خداوند با شما بست) را بگیرم. آن گاه در کوه ، 40 روز و 40 شب ماندم. نه نان خوردم و نه آب نوشیدم ».

همچنین از انجیل لوقا (یکی از انجیل های چهارگانه معتبر مسیحیان) برمی آید که حواریون مسیح علیه السلام روزه می گرفتند. روزه به عنوان یک برنامه و دستور عبادی ، در میان یهود رواج دارد ولی فقط در روز کیپور (کافر) این عمل صورت می گیرد و در این روز یهودیان از مغرب روز قبل تا شبانگاه این روز یاد شده، به عنوان کفاره گناهان خود، روزه می گیرند و از خوردن و آشامیدن و حتی کار و استحمام، پرهیز کرده و در کنیسه ها به عبادت و استغفار مشغول می شوند. (آشنایی با ادیان بزرگ ، ص 94)

نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که با تامل در گفته های فوق و تدبر در آیات قرآن ، همچون آیه 26 از سوره مریم علیهاالسلام، می توان به این نتیجه رسید که روزه با اندک تفاوتی در شکل و فرمول آن و نیز زمان اختصاص داده شده برای آن ، به عنوان یک عمل عبادی در میان تمام افراد بشر، در طول تاریخ، رواج داشته است.

آنچنان که در سوره مریم سلام الله علیها مشاهده می کنیم روزه سکوت داشتن، از اعمال رایج آن وقت بود. گاه نذر روزه سکوت می کردند. حال آن که در شریعت اسلام از این نحو روزه داری و نیز افطار نکردن و دو یا چند روز پی در پی روزه داری (بدون افطار کردن) نهی شده است.

بعد از این مقدمه به طرح پرسش و پاسخهایی در مورد روزه می پردازیم:

در این‌ موارد، می‌توانید مبلغ کفاره را (با تذکر این‌که مبلغ مذکور، کفاره است) به کمیته امداد، موسسات خیریه یا دفاتر مراجع تقلید، تحویل نمایید.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):

به طور کلى کفاره افطار عمدى روزه ماه رمضان عبارت است از شصت روز روزه (که سى و یک روز آن باید پى در پى باشد) یا اطعام شصت فقیر و یا دادن شصت مدّ طعام به شصت مسکین که سهم هر کدام یک مدّ ‏‏(تقریباً 750 گرم گندم یا نان و مانند آن) مى‌باشد و قیمت آن را مى‌توانید از بازار بدست آورید و دادن پول آن کافى نیست ولى اگر اطمینان داشته باشید که فقیر به وکالت از شما طعام خریده و سپس آن را به عنوان کفاره قبول مى‌‏کند، اشکال ندارد؛ در هر صورت مى‌توانید به دفتر یکى از مراجع بپردازید و بگویید بابت چیست تا آنان به مصرف لازم برسانند.

 

حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

در کفاره افطار به عمد کافی است بابت هر روز به 60 فقیر، هر یک 750 گرم نان یا گندم یا ماکارونی بدهید و در غیر آن مانند کفاره‌ای که بر زن شیرده و زن حامله‌ای که وضع حملش نزدیک است واجب می‌گردد و همچنین کفاره تأخیر قضای روزه تا ماه رمضان بعد، کافی است بابت هر روز 750 گرم نان یا گندم یا ماکرونی به فقیر بدهید و پول از آن کفایت نمی‌کند.

 

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

بهتر است طعام و یا وجهش را به کمیته امداد پرداخت کنید.

 

حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

می‌توانید به دفتر ارسال کنید تا به وکالت از جانب شما به فقرا پرداخت شود.

جواب: برای نیت واجب ماه رمضان از اول شب ماه رمضان تا اذان صبح هر وقت نیت روزة فردا بکند اشکالی ندارد. اما وقت نیت روزة مستحبی از اول شب است تا موقعی که به اندازة نیت کردن به مغرب وقت مانده باشد که اگر تا این وقت کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد و نیت روزة مستحبی کند روزة او صحیح است. (ر.ک: توضیح المسائل 12 مرجع، ج 1، ص 915، م 3-1552)

جواب: روزه او صحیح است چه روزه او واجب باشد چه مستحب. و اگر بعد از ظهر بیدار شود، نمی تواند نیت روزة واجب نماید. (توضیح المسائل 12 مرجع، ج 1، ص 916، م 1554)

دو استفتاء از آیة الله خامنه ای دام ظله:

جواب: اگر بر اثر روزه، خوف ضرر بر جنین داشته باشد و خوف وى هم داراى منشأ عقلایى باشد، افطار بر او واجب است و در غیر این صورت واجب است که روزه بگیرد.

جواب: اگر پزشک امین نباشد و گفته او هم اطمینان آور نباشد و باعث خوف ضرر نشود، گفته او اعتبارى ندارد و در غیر این صورت نباید روزه بگیرد.

و حسن ختام این نوشتار توصیه ای از آیة الله صافی گلپایگانی دام ظله:

چـه تـوصیه ای اخـلاقی بـرای روزه داران و مـقـلّـدین می فرمایید؟

خطبه رسول اكرم صلّی الله علیه و آله كه بمناسبت فرا رسیدن ماه مبارك ایراد فرمودند با دقّت ملاحظه شود و در آداب روزه در ماه مبارك روایاتی و تذكراتی در مفاتیح الجنان ذكر شده ملاحظه نمایند. خداوند همه مومنین را موفّق به انجام روزه و نماز و سایر وظایف شرعی به صورتی كه مرضیّ خداوند متعال باشد بفرماید.

- نظرات (0)

خداعهده دارروزی توست

---

معارفی از جز 12 قرآن

---

باور کنیم خدا عهده دار روزی خلایق است

آیه 6 سوره مبارکه هود علیه السلام با صراحت تمام خداوند متعال را عهده دار رزق تمام روزی خوران عالم معرفی می کند (وَمَا مِن دَآبَّةٍ فِی الأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللّهِ رِزْقُهَا ؛

و هیچ زنده متحركى در این زمین (از حیوان و جن و انس) نیست مگر آنكه روزى او بر عهده خداست).

باید توجه داشت که «رزق» به معنى عطاء و بخششِ مستمر است و از آنجا كه روزىِ الهى، عطاى مستمر او به موجودات است به آن رزق گفته مى‏شود.[1]

این باور قرآنی گاهی در اثر بی توجهی به چند اصل قرآنی و رواییِ دیگر، مورد تردید و یا تنگی وسعت قرار می گیرد و در نظر برخی با تردیدهایی مواجه می شود.

برخی از آن اصول عبارتند از:

1. لازمه دریافت روزی، تلاش و انجام وظیفه است.

راوی می گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم : انسان در طلب رزق چه وظیفه ای دارد؟ امام علیه السلام فرمود: إِذَا فَتَحْتَ بَابَكَ وَ بَسَطْتَ بِسَاطَكَ فَقَدْ قَضَیْتَ مَا عَلَیْكَ ؛ وقتی در مغازه ات را گشودی و بساطت را پهن کردی ، به وظیفه ات عمل کرده ای.[2]

2. روزی همیشه درخانه نیست و باید به دنبال آن رفت.

امیرالمومنین علیه السلام فرمود: اطْلُبُوا الرِّزْقَ فَإِنَّهُ مَضْمُونٌ لِطَالِبِهِ ؛ به دنبال طلب رزق باشید که رزق، برای کسی که طالب آن است ، تضمین شده است.[3]

3. گناه روزی را کم یا نابود می کند.

در آیه 124سوره طه خداوند متعال می فرماید: وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنكًا ؛ و هر كه از یاد من روى گرداند حتما براى او زندگى تنگى خواهد بود.

در دعای کمیل می خوانیم: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُغَیِّرُ النِّعَمِ ؛ خدایا ببخش گناهانی را که سبب دگرگونی نعمت به نقمت می شوند.

4. مدیریت صحیح اقتصادی

رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند: مَا أَخَافُ عَلَى أُمَّتِی الْفَقْرَ وَ لَكِنْ أَخَافُ عَلَیْهِمْ سُوءَ التَّدْبِیرِ ؛ ترس من از فقر امتم نیست؛ ترس من برای بی تدبیری آنهاست.

بنابراین نداشتن مدیریت صحیح اقتصادی یکی از عوامل مهم در از دست دادن رزقی است که خداوند روزی انسان کرده است.  

 

دو واکنش نادرست انسان دربرابر آمد و شد نعمت

آیات 9 و10 به دو واکنش برخاسته از طبیعت انسان اشاره می کند:

1. یأس و کفران در برابر مشكلات و ناراحتیها و قطع بركات الهى. آیه نهم مى فرماید: و هر گاه نعمت و رحمتى به انسان بچشانیم و سپس آن را از او بگیریم او مایوس و نومید مى شود و به كفران و ناسپاسى بر مى خیزد (وَلَئِنْ أَذَقْنَا الإِنْسَانَ مِنَّا رَحْمَةً ثُمَّ نَزَعْنَاهَا مِنْهُ إِنَّهُ لَیَئُوسٌ كَفُورٌ).

2. غرور و خودباختگی هنگامى كه در ناز و نعمت فرو مى رود؛ آنچنان است كه همه چیز را فراموش مى كند. آیه دهم می‌فرماید: اگر نعمت هایى بعد از ناراحتی ها به این انسان برسد چنان از خود مغرور مى شود كه مى گوید دیگر همه مشكلات و ناراحتی هاى من برطرف شد و هرگز باز نخواهد گشت و به همین جهت، شادى و سرور بى حساب و فخر فروشى و غرور بی جا سر تا پاى او را فرا مى گیرد ، آن چنان كه از شكر نعمت هاى پروردگار غافل مى گردد (وَلَئِنْ أَذَقْنَاهُ نَعْمَاء بَعْدَ ضَرَّاء مَسَّتْهُ لَیَقُولَنَّ ذَهَبَ السَّیِّئَاتُ عَنِّی إِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌ).

همان گونه که در آغاز بیان شد این دو ویژگی مربوط به طبیعت انسان است؛ طبیعتی که در ساحت مادی و خاکی انسان معنا می شود ، اما این تمام داستان نیست.

انسان، ساحت غیر مادی هم دارد که فطرت خدادادی اوست که وظیفه دارد گرایشات مادی و طبیعی خود را با آموزه هایی که دین به او می دهد تحت فطرت الهی تربیت کند.

اگر طبیعت انسان تحت فطرت او تربیت دینی شد ، آنگاه در برابر آمد و شد نعمت از خود کم ظرفیتی نشان نمی دهد؛ بر آمدن آن ، شکر خدا می گوید و بر رفتن آن صبر می کند. برای همین در آیه بعد فرمود:

إِلاَّ الَّذِینَ صَبَرُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُوْلَـئِكَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِیرٌ 

تنها افراد با ایمان كه صبر را در برابر شدائد و حوادث سخت زندگى پیشه كرده اند و در همه حال از اعمال صالح فروگذار نمى كنند، از تنگ نظرى ها و ناسپاسی ها و غرور و تكبر بر كنارند.

تصویه حساب کامل با دنیاخواهان

آیات 15 و 16 به پاداش کار کسانی می پردازد که تمام هدف و مقصودشان نام و نان دنیاست (مَن كَانَ یُرِیدُ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا وَزِینَتَهَا). خداوند متعال پاداش تمام کارهایی که افراد به این هدف انجام داده اند را در همین دنیا به آنها می دهد و طلبی برایشان باقی نمی گذارد (نُوَفِّ إِلَیْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِیهَا وَهُمْ فِیهَا لاَ یُبْخَسُونَ).

اینها کسانی اند که حتی بهترین کارها و با منفعت ترین خدمات را تنها برای رسیدن به اقتصاد برتر و یا شهرت بیشتر و مانند آن انجام می دهند و در هدفشان، خدا و بهشت جاودان هیچ جایگاهی ندارند.

و چون از دو شرط ورود به بهشت (کار خدایی و نیت خدایی) شرط دوم را ندارند ، از ورود به بهشت محروم و روانه جهنم خواهند شد (اوْلَـئِكَ الَّذِینَ لَیْسَ لَهُمْ فِی الآخِرَةِ إِلاَّ النَّارُ).

این عده چون کاری برای آخرت نکردند ، اندوخته ای هم در قیامت نخواهند داشت (وَحَبِطَ مَا صَنَعُواْ فِیهَا وَبَاطِلٌ مَّا كَانُواْ یَعْمَلُونَ) ؛ آنچه را هم که برای دنیا انجام دادند ، در همین دنیا با آنها تصفیه حساب می شود.

اگر به دنبال نام و شهرت هستند خداوند آوازه آنها را بر سر زبان ها خواهد انداخت و اگر به دنبال منافع مالی اند ، خداوند به مقدار ارزش کارشان آنقدر به آنها عطا می کند که چیزی طلبکار نباشند (وَهُمْ فِیهَا لاَ یُبْخَسُونَ).

این عده با دستانی تهی وارد صحنه قیامت می شوند و عملی ندارند که آنها را وارد بهشت کند.

نجات مۆمنین در عذاب ها  

یکی از بارزترین تفاوت های بین بلاء و عذاب که اولی آزمون است و دومی ظهور غضب الهی بر قومی نابکار، نجات همه مومنین در عذاب هاست.

با توجه به آیاتی مانند 40 و 58 و 66 و 94 همین سوره این معنا به خوبی روشن می شود.

در داستان قوم سرکش و کافر نوح علیه السلام در آستانه نزول عذاب، فهرستی از نجات یافتگان به حضرتش ابلاغ می شود که در آن نام تمام مۆمنین به آن حضرت به چشم می خورد: قُلْنَا احْمِلْ فِیهَا مِن كُلٍ‏ّ زَوْجَینْ‏ِ اثْنَینْ‏ِ وَ أَهْلَكَ إِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَیْهِ الْقَوْلُ وَ مَنْ ءَامَنَ ؛ گفتیم: در آن كشتى از هر نوع حیوانى دو زوج (یك جفت نر و ماده) سوار كن و نیز خاندان خود را- جز كسى كه گفتار (ازلى ما) درباره (هلاكت) او گذشته است ( همسر و یك پسرت)- و كسانى را كه ایمان آورده‏اند.

این نجاتِ از عذاب، در آیات دیگر نیز تکرار می شود؛ مانند آیه 58 که می فرماید: هنگامى كه فرمان ما [بر عذاب آنان‏] فرا رسید، هود علیه السلام و مومنانِ همراه او را با رحمتى از سوى خود نجات دادیم و آنان را از عذابى سخت رهایى بخشیدیم.

 

کوتاهی در هر وظیفه ای ممنوع

آیه 85 با اینکه درباره انصاف و رعایت عدالت اقتصادی در خرید و فروش است: أَوْفُواْ الْمِكْیَالَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ ؛ پیمانه و ترازو را كامل و عادلانه بدهید ، اما در آن دستوری است که از جامعیت گسترده ای برخوردار است و هر وظیفه ای که هر کس در مقابل دیگری دارد را در بر می گیرد. آن دستور این است: وَلاَ تَبْخَسُواْ النَّاسَ أَشْیَاءهُمْ ؛ و از مردم كالاهایشان را (هنگام اداء حقوق در تمام سنجیدنى‏ها) كم مگذارید .

یعنی همگان در انجام وظیفه ای که در برابر دیگران دارند کمال دقت و همت را به کار گیرند و از هر گونه کوتاهی پرهیز کنند.

 

پی نوشت ها:

1.   تفسیر نمونه 9/16

2.   کافی 5/79

3.   الارشاد 1/303

- نظرات (0)

فسق وعصیان

- نظرات (0)

بسم الله

- نظرات (0)

روزه چشم و گوش

- نظرات (0)

ممشمول

قرآن و برخورد با والدین

در آیات و روایات بارها تأکید شده است که به پدر و مادر احترام بگذارید، و از آنها اطاعت و به آنها نیکی کنید. از جمله خداوند در سوره لقمان فرمود: «به انسان وصیت مى‏كنیم كه در مورد پدر و مادرش به نیكى رفتار بكند، مخصوصاً در مورد مادرش كه چند ماهى او را حمل مى‏كند و شكر نسبت به مادر و خداوند را فراموش نكنید.» (لقمان/ 14)

در ادامه تنها مورد استثناء را بیان می‌کند: «وَإِن جَاهَدَاكَ عَلَى أَن تُشْرِكَ بِى مَا لَیْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِى الدُّنْیَا مَعْرُوفاً» (لقمان/15)

مضمون آیه این است که اگر پدر و مادر شما مشرک بودند و خواستند شما را مشرک بکنند، از آن‌ها اطاعت نکن. ولی در همین مورد هم می‌فرماید «در دنیا با آن‏ها مصاحبت پسندیده داشته باشید.»

بنابراین حتی اگر پدر و مادر مشرک باشند و تلاش بکنند انسان را از جاده توحید خارج بکنند، انسان حق بد رفتاری و قطع رحم ندارد و لازم است با آن‌ها با محبت و نیکی رفتار بکند.

از امام صادق (علیه السلام) حکایت شده است: (کافی، ج 5، ص 132، ح 1) «خداوند در مورد سه چیز اجازه ترك نداده است؛ اداى امانت، وفاى به عهد و نیكى به والدین»

اگر پدر و مادر از صله رحم یا خدمت فرزند استقبال نمی‌کنند یا رویشان را بر می‌گردانند، باید علت ناراحتی پدر و مادر را بیابند و برطرف بکنند.

در هر صورت حق قطع رحم، ترک احسان یا توهین به پدر و مادر را ندارند ، حتی اگر خود پدر و مادر خواهان ترک رابطه باشند.

بله! ممکن است پدر و مادر عصبانی باشند ناراحت بشوند یا مشکلی اخلاقی، عقیدتی، جسمی، روانی داشته باشند، اما هیچ کدام دلیل نمی‌شود که فرزند وظیفه خودش را انجام ندهد.

 

نکات آیه :

1. بعضی از مفسران (تفسیر المنار، ج 8، ص 185، تفسیر نمونه، ج 6، ص 34) می‌گویند: این که خداوند فرمود «بالوالدین» و نفرموده «الى والدین» برای این است که فرزندان خودشان بروند و به آن‌ها احسان بکنند، نه این که کسی را بفرستند تا کارهایشان را انجام بدهد.

2. طبیعت پدر و مادر این است که از رفت و آمد فرزند خشنود شوند. حال اگر از دیدن فرزند آزرده شدند، حتماً مشکلی یا سوء تفاهمی عامل آن شده است و فرزند با حل مشکل یا رفع سوء تفاهم باید آنان را مسیر طبیعی برگرداند.

در هر صورت اگر پدر و مادر از دیدار فرزند ناراحت شدند، مصداق نیکی این خواهد بود که مشکل را برطرف سازد و ارتباط را به روند طبیعی باز گرداند.

 

یکی از آثار مهم احترام و نیکی کردن به پدر و مادر

غفران الهی

خداوند در سوره اسراء بعد از آنکه دستور می‌دهد که نسبت به پدر و مادر نیکی و احترام و خضوع داشته باشید بعد از آن می‌فرماید: «رَّبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا فِی نُفُوسِكُمْ إِن تَكُونُواْ صَالِحِینَ فَإِنَّهُ كَانَ لِلأَوَّابِینَ غَفُورًا» (اسراء 25)

«پروردگار شما به آنچه در دلهاى خود دارید آگاه‏تر است. اگر شایسته باشید، قطعاً او آمرزنده توبه‏كنندگان است.»

و یکی از آثار بی‌حرمتی به پدر و مادر گرفتار شدن به عذاب الهی است:

«وَالَّذِی قَالَ لِوَالِدَیْهِ أُفٍّ لَّكُمَا أَتَعِدَانِنِی أَنْ أُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتْ الْقُرُونُ مِن قَبْلِی وَهُمَا یَسْتَغِیثَانِ اللَّهَ وَیْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَیَقُولُ مَا هَذَا إِلَّا أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ» (احقاف 17)

این آیه در مورد فرزند بی ایمان و حق نشناسی است که مورد عاق والدین واقع شده است و به پدر و مادر اف گفته و می‌گوید: «آیا به من وعده می‌دهید كه من در روز قیامت مبعوث می‌شوم در حالی كه قبل از من هم اقوامی بودند و مردند و هرگز مبعوث نشدند.»

این پدر و مادر مۆمن در مقابل این فرزند تسلیم نمی‌شوند آنها فریاد می زنند و خدا را به یاری می‌طلبند که وای بر تو ای فرزند! ایمان بیاور که وعده خدا حق است . اما او همچنان لجاجت می‌کند و در مقابل پدر و مادر می‌گوید اینها چیزی جز افسانه‌های پیشین نیست.

از این آیه معلوم می‌شود این فرزند کاملاً به پدر و مادر بی احترامی کرده و به حرف پدر و مادر گوش نداده بلکه حتی آنها را مسخره هم کرده است و سرانجام کار چنین افرادی را در آیه بعد روشن می‌کند و می‌فرماید: أُوْلَئِكَ الَّذِینَ حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فِی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنَّهُمْ كَانُوا خَاسِرِینَ (احقاف 18)

آنها کسانی هستند که عذاب الهی در باره آنها حتمی است و همراه با اقوام کافر از جن و انس که قبل از آنها بوده ، گرفتار مجازات دردناک می‌شوند و اهل دوزخ‌اند. (تفسیر نمونه ج 21، ص 337)

منابع:

کتاب شبنم مهر محمد علی رضایی اصفهانی

محمد رضا هفتنانیان- مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه

- نظرات (0)

تیزبین کور

یه" کلمه‌ای قرآنی و پرکاربرد می‌باشد که در فارسی می‌توانیم آن را معادل نشانه بدانیم اما تأثیراتی که توجه و تفکر درباره آیات به ما گوشزد شده، به حدی وسیع است که تفکر فراوان درباره آن سزاوار است.

در اینجا می‌خواهیم اندکی درباره معنای لغوی و منظور قرآن از این کلمه بیندیشیم.

معنای اصلی آیه، همان علامت و نشانه است، معانى دیگر این کلمه همگی به همین معناى اصلى باز می‌گردد.

به قسمتى از كلمات قرآن كه از محلّى آغاز و به مقطعى ختم می شود آیه گوئیم ؛ زیرا كه آن از نشانه‏هاى خداوند است و بشر از آوردن نظیر آن عاجز می باشد.

موجودات عالم را از آن جهت آیات اللَّه می گوئیم كه نشانه‏هاى وجود خدا و صفات او هستند. آیه در قرآن به معنای معجزه و نشانه مهم نیز به کار رفته است.(1)

به طور کلی می‌توان گفت که آیه با عبرت در ارتباط است. آیه چیزی است که پس از عبور از ظاهرش باید به عمق آن رسید و معنای اصلی را کشف کرد. مثلاً دنبال هم شدن روز و شب در نظر خدا آیه است. در سوره بقره این "آیه" در کنار برخی آیه‌های دیگر ذکر شده است:

إِنَّ فی‏ خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ الْفُلْكِ الَّتی‏ تَجْری فِی الْبَحْرِ بِما یَنْفَعُ النَّاسَ وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْیا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ بَثَّ فیها مِنْ كُلِّ دابَّةٍ وَ تَصْریفِ الرِّیاحِ وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ (2)

در اینجا خدا کسانی را وصف فرموده است که عقل خود را به کار می‌بندند. آنان کسانی هستند که از این امور نشانه و علامت و عبرت می‌گیرند:

خلق آسمانها و زمین – دنبال شدن شب و روز – کشتی که در دریا به نفع مردم در جریان است – آب بارانی که از آسمان فرود می‌آید و زمین مرده را زنده می‌کند – جنبندگان زمین – وزیدن بادها – ابرهای معلق میان آسمان و زمین.

مسأله آیه، به حدی بزرگ و مهم است که خدا حتی به دسته بندی آیه‌ها هم اقدام کرده است. برخی آیات را مرتبط با اهل تفکر، برخی را مرتبط با اهل علم، برخی را مرتبط با اهل یقین و ... معرفی می‌کند. (برای فهم این موضوع تفکر در آیات سوره روم سودمند است.)

آیه‌های درونی و آیه‌های بیرونی

اما اگر کسی نخواهد از دنیای بیرون از خودش درس بگیرد، باز هم نشانه‌های فراوانی در درون خودش نهاده شده است. خدا در قرآن به ما از نشانه‌های موجود در آفاق(یعنی کرانه های بزرگ هستی) و نشانه‌های موجود در انفس(یعنی در درون خود ما) خبر داده است:

به زودی نشان خواهیمشان داد آیاتمان را در افق ها و در خودشان تا اینکه بدانند که او حق است ، این آیه در سوره فصلت قرار دارد:

سَنُریهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فی‏ أَنْفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَ وَ لَمْ یَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلى‏ كُلِّ شَیْ‏ءٍ شَهیدٌ (3)

 

توجه به نشانه‌ها در مقابل عبور کورمآبانه از کنار آن

به همین مثال های آیه، از سوره بقره باز می‌گردیم.

کدام یک از ماست که هزاران شب و روز از عمر او نگذشته باشد؟ هیچ نسیم یا بادی به صورتش نخورده باشد؟ زنده شدن گیاهان در بهار را ندیده باشد؟... همه این امور در نظر ما ساده و بدیهی است.

شاید ابلهانه بنماید که در عمق شب و روز بیندیشیم. اگر کسی را مشغول تفکر در شب و روز ببنیم، ممکن است به او بخندیم یا نسبت حماقت بدهیم در حالیکه قرآن نگاهی کاملاً برعکس به این قضیه دارد. از نظر قرآن کسانی که عقل خود را به کار انداخته باشند، این قدرت را پیدا می‌کنند که به این امور توجه کنند و از آنها به یاد خدا بیفتند.

علمی که به خدا نزدیک می‌کند، علمی که از خدا دور می‌کند

تا اینجا واضح شد که توجه به طبیعت بیرونی و طبیعت درونی، ما را به یاد خدا نزدیک می‌کند.

در میان مردم عده‌ای هستند که با صرف وقت در کسب علوم تجربی، در راه شناخت طبیعت دقیق و ریزبین می‌شوند. بسیاری از این دانشمندان، هرچه داناتر می‌شوند، تحیرشان نسبت به پیچیدگی و نظم بی‌منتهای عالم بیشتر می‌شود و حالت خشوع نسبت به خدا پیدا می‌کنند؛ اما عده‌ای از دانشمندان، تنها به کسب اصطلاحات و یافتن دلایل سطحی و کشف قوانین می‌پردازند و در این مرحله باقی می‌مانند و نگاه درونشان راهی به سوی باطن عالم و یاد خدا پیدا نمی‌کند.

آمد و شد روز و شب، وزش بادها، حرکت کشتی ها و زنده شدن گیاهان در بهار، آنها را تنها به یاد حرکت وضعی کره زمین و اختلاف درجه حرارت و قانون ارشمیدس و قوانین زیست شناسی می‌اندازد و برای هر امری به دنبال یک قانون تجربی می‌گردند.

 

تیزبینانی که کور هستند

در مقابل آنها، موحدان نه تنها هیچ یک از قوانین قطعی علوم را انکار نمی‌کنند، بلکه از همه آنها به یاد خدا می‌افتند و به حساب و کتاب داشتن عالم و به یاد مرگ و به یاد حقیقت داشتن آخرت و نابود نشدن اعمال خیر و شر خود.

خدا در سوره فرقان این افراد را با این بیان ستوده است: آنانکه هرگاه به یاد نشانه‌های خدا انداخته شوند، در برابر آن به حالت کوری و کری نمی‌افتند:  وَ الَّذینَ إِذا ذُكِّرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْها صُمًّا وَ عُمْیاناً (4) یعنی قرآن به ما می‌گوید که بسیاری از مردم در مواجهه با آیه‌های الهی کور و کر هستند.

 

نشانه‌هایی که خدا از درون خودمان به خودمان نشان می‌دهد

از آیه 53 سوره فصلت آموختیم که همه نشانه‌های خدا در بیرون ما نیستند؛ بلکه بعضی از نشانه‌ها را هم خدا در درون خود ما قرار می‌دهد(آیات انفسی):

سَنُریهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فی‏ أَنْفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَ وَ لَمْ یَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلى‏ كُلِّ شَیْ‏ءٍ شَهیدٌ

یعنی اتفاقاتی در جسم و روحیه خود بر اثر زمان مشاهده می‌کنیم که حقانیت خدا برای ما عملاً ثابت می‌شود. بنابراین اگر انسان لجوجی نباشیم، حتما با گذشت زمان، نشانه‌های الهی را در درون و بیرون خود مشاهده خواهیم کرد.

سوال خدا از ما

در انتهای این آیه، خدا یک سۆال را از پیامبر پرسیده است که مطابق قانون "به در بگو تا دیوار بشنود" مخاطب این سوال خود ما هستیم:

آیا کافی نیست که پروردگارت بر هر چیزی دیدنی است؟

پاسخ این سوال را زمانی می‌توانیم بدهیم که به نشانه‌ها توجه کنیم و از کنار امور کوچک و بزرگ، به سادگی نگذریم، مگر آنکه متوجه نشانه‌ بودن آنها بشویم. اگر اشیاء را به صورت صرف همان اشیاء‌ ببینیم، در نگاه خود دچار کوتاه بینی و سرسری عبور کردن شده‌ایم. این نحوه نگاه به عالم، میان انسان های مومن و کافر و حتی حیوانات مشترک است.

بنابراین پاسخ سوال خدا از ما این است: چرا کافی است.‌ پروردگارا تو در همه چیز، دیدنی هستی و به قول باباطاهر:

به صحرا بنگرم صحرا تو بینم                   به دریا بنگرم دریا تو بینم

به هر جا بنگرم کوه و در و دشت              نشان روی زیبای تو بینم

 

طلوع مجدد این آیه با ظهور خورشید دوازدهم

در روایات آمده که قرآن همانند خورشید و ماه در جریان است، یعنی هر روز و شب حرف نو و مصداق نویی پیدا می‌کند(5) این طلوع هر چند روزانه درباره کل قرآن رخ می‌دهد، به شکل ویژه‌ای در هنگام ظهور حضرت مهدی علیه السلام درباره آیه فوق نیز رخ خواهد داد.(6)

مطابق روایات، در هنگام ظهور حضرت‌، نشانه‌های بیرونی و نشانه‌های درونی به حدی برای مردم پیدا می‌شود که برای کسانی که حق طلب باشند جای شکی باقی نمی‌گذارد.

 

پی نوشت ها:

1. قاموس قرآن ذیل ماده آیه

2. سوره بقره، آیه 164

3. سوره فصلت، آیه 53

4. سوره فرقان، آیه 73

5. وسائل الشیعه، ج27، ص196

6. کافی،‌ج8، ص166و381

روح الله رستگار صفت

- نظرات (0)