سایت خاتون

زیارت امیرالمومنین

دعایی برای رفع غم و اندوه

در كتاب «بلد الأمین» از حضرت رسول اکرم صلى اللّه علیه و آله روایت كرده:

هر كه هر روز ده بار این دعا را بخواند، حق تعالى‏ چهار هزار گناه كبیره او را بیامرزد

و وى را از سكرات مرگ و فشار قبر، و صد هزار هراس قیامت نجات دهد،

و از شرّ شیطان و سپاهیان او محفوظ گردد و قرضش ادا شود و اندوه و غمش برطرف گردد، دعا این است:

اَعْدَدْتُ لِكُلِّ هَوْلٍ لا اِلهَ اِلا اللَّهُ وَ لِكُلِّ هَمٍّ وَ غَمٍّ ماشاءَ اللَّهُ

وَ لِكُلِّ نِعْمَةٍ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لِكُلِّ رَخآءٍ اَلشُّكْرُ لِلَّهِ

وَ لِكُلِّ اُعْجُوبَةٍ سُبْحانَ الِلَّهِ

وَ لِكُلِّ ذَنْبٍ اَسْتَغْفِرُ اللَّهَ

وَ لِكُلِّ مُصیبَةٍ اِنّا لِلّهِ وَ اِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ

وَ لِكُلِّ ضیقٍ حَسْبِىَ اللَّهُ

وَ لِكُلِّ قَضآءٍ وَ قَدَرٍ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ

وَ لِكُلِّ عَدُوٍّ اِعْتَصَمْتُ بِاللَّهِ

وَ لِكُلِّ طاعَةٍ وَ مَعْصِیَةٍ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ.

مراقب این 4 مورد در زندگی باشیم

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
قلْ أَعوذ بِرَبِّ الْفَلَقِ ﴿۱﴾ : بگو پناه مى برم به پروردگار سپیده دم (۱) 
مِن شَرِّ مَا خَلَقَ ﴿۲﴾ : از شر آنچه آفریده (۲)
وَمِن شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ ﴿۳﴾ : و از شر تاریكى چون فراگیرد (۳)
وَمِن شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِی الْعقَدِ ﴿۴﴾ : و از شر دمندگان افسون در گره ها (۴)
وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ ﴿۵﴾ : و از شر [هر] حسود آنگاه كه حسد ورزد (۵)

ریشه ی شر و بدی در کجا است؟

ریشه ی شر در این است که یک موجود صاحب اختیار از وادی توحید قدم بیرون می گذارد و از مسیر عبودیت خارج می شود ... در این حالت هم خود را گرفتار شر می کند و هم در ادامه شرشان را به دیگران هم سرایت می دهد.
چنانچه این اتفاق برای شیطان افتاد ...و از دایره عبودیت خدا خارج شد، هم خود مظهر شر شد و هم در تلاش است که همه را جزء گروه خاصی را به این وادی بکشاند. (به نقل از دکتر سید محسن میرباقری)

«مِن شَرِّ مَا خَلَقَ»

همان طور که گفته شد شر مخلوق از آن جایی ناشی می شود که از دایره ی بندگی و محیط ولایت بیرون می رود، همین که از این محیط بیرون رفت، مبدأ شر می شود ممکن است شرش ما را هم بگیرد و اتفاقاً آن هایی که صاحب شر هستند مثل ابلیس و اولیاء طاغوت دنبال این هستند که شرشان را به ما برسانند.
اولیای طاغوت هم خیلی ها را می توانند شامل شوند؛ از یک دشمن دوست نما می تواند باشد تا رسانه ها و شبکه های بیگانه ای که در تلاش برای از بین بردن انسانیت ما هستند.

این ها چون خودشان شر می شوند ممکن است ما را هم به محیط طغیان برسانند ما را مثل خودشان بکنند؛ حسد، کبر و بخل، کینه و نفاق و دشمنی را در ما بدمند ...
یادمان باشد اگر لحظه ای به خودمان آمدیم و دیدیم که بخیل شده ایم، حسود شده ایم، خودمان را از دیگران بالاتر می بینیم، پشت میز که می نشینیم، پا روی پا می اندازیم و حرف هایی که بوی تفاخر و تکبر می دهد می زنیم بدانیم که شر آدم های شرور به ما رسیده است و موفق شده اند.

«وَمِن شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ»

فلسفه پناه بردن به خدا از شر شب بدان جهت است که وقتی ظلمت شب فضا را فرا می گیرد، انسان را در معرض خطر و وقوع شر و حادثه ناگوار قرار می دهد؛ زیرا تاریکى شب وسیله پنهان بودن حوادث و رویدادها است.
در این زمان نه فقط حیوانات درنده و گزنده از لانه ها بیرون مى آیند و زیان مى رسانند، بلکه افراد شرور و پلید نیز غالباً از تاریکى شب براى مقاصد سوء خود استفاده مى کنند و انسان در تاریکى در حال غفلت و بى خبرى است و نمی تواند بفهمد و از خود دفاع نماید. [المیزان فی تفسیر القرآن، ج 20، ص 392- 393؛ تفسیر نمونه، ج 27، ص 460؛ حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، تحقیق، بهبودی ، محمد باقر، ج 18، ص 40] وگرنه شب به خودی خود نه تنها شرّی ندارد بلکه به تصریح قرآن، اوج معنویت را می توان در شبها به دست آورد. [اسراء، 79؛ مزمل، 6؛ مزمل، 20]
برخی از مفسران نیز تفسیر عرفانی از آیه ارائه داده و می گویند «وَ مِنْ شَرِّ غاسِقٍ إِذا وَقَبَ» معنایش پناه بردن به خدا از شر حجاب های ظلمانی بدن (خواسته های نفسانی) است، یعنی هنگامی که ظلمت هایش (خواسته های نفسانی) داخل هر چیزی شود و بر آن مستولی گردد، در حالات آن تأثیر می گذارد و مزاجش را در قلب به انحراف می کشاند و نمی گذارد قلب و محبت و میل به سوی خدا پیدا کند.[ابن عربى، ابو عبدالله محیى الدین محمد، تفسیر ابن عربی، تحقیق، سمیر، مصطفى رباب، ج 2، ص 470]

امام صادق علیه السلام خطبه ای مفصل دارند ... در این خطبه حضرت تعبیری که در مورد امام دارند این است: ... مَطْروداً عَنْه حَبَائِل إِبْلِیسَ وَ جنودِهِ مَدْفوعاً عَنْه وقوب الْغَوَاسِقِوَن فوث كلِّ فَاسِقٍ : دام هاى شیطان و لشكرش را از او دور كرده و حوادث شب هنگام و افسون جادوگران را از او دفع مى نماید ...(کافی، ج 1، ص 506)
در معنای غواسق، شارحان بیاناتی داشته اند؛ بعضی فرمودند یعنی تاریکی شب... ملا صالح مازندرانی که شرحش از بهترین شروح کافی است می فرماید مقصود از غواسق باطل است باطل ظلمت است هیچ باطلی در امام نفوذ ندارد.
در این آیه از سوره فلق نیز غاسق می تواند تاریکی نافذ، صفات ظلمانی ابلیس و یا حتی خود ابلیس باشد. (نقل قول از دکتر سید محسن میرباقری)

«وَمِن شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِی الْعقَدِ»

به واقع این دمیدن ها چه کارها که نمی توانند بکنند؛ گره ها را شل می کنند؛ زن و شوهر با هم رفیق هستند و به زیبایی زندگی می کنند، یک نفر می آید یک چیزی می گوید و رفاقت را از بین می برد.
 دو تا کشور با هم رفیق هستند جاسوس های بین المللی می آیند سخن چینی ها می کنند. رادیوهای بیگانه یک چیزهایی را علیه همدیگر پخش می کنند ... از طریق اطلاعات دروغ، می دمند و گره هایی را شل می کنند. نظام های محکم را گسسته می کنند.
یادمان باشد که دمیدن هم لازم نیست تنها با بیان باشد، ممکن است یک دختری خودش را  آرایش کند و با چهره اش در دل جوان ها و نامحرمان بدمد و فکر آن ها را به انحراف بکشد. (به نقل از حجت الاسلام قرائتی)
تبلیغات سوء، جوسازی ها، سخن چینی ها، جاسوسی ها و شایعه پراکنی ها، نمونه هایی از «نفّاثات فی العقد» است، یعنی می دمند تا محکمات را سست کنند. چنانکه کسانی با وسوسه و شک میان همسران فتنه گری می کنند «ما یفرّقون بین المرء و زوجه»
سخن چینی، نمامی و ...همه از مصادیق همین «النَّفَّاثَاتِ فِی الْع قَدِ» هستند .»
ترس از فقر برای خودداری از انفاق نیز مصداق دیگری است از همین  (نفاثات فی العقد)

گاهی اوقات فردی می آید و به اسم درد و دل شروع می کند از این و آن صحبت کردن؛ فلانی چنین کرد چنان کرد و غیبتش را می کند، حرف هایش که تمام می شود بر می گردیم و می گوییم؛ عجب سبحان الله! الله و اعلم ! خدا عاقبتمون رو به خیر کند!
ظاهراً کلام خدا را می گوییم؛ سبحان الله اما در حقیقت در حال  «النَّفَّاثَاتِ فِی الْع قَدِ» الفلق/4 کردن هستیم .

وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ

با توجه به روایات اصل حسد نسبت به ائمه علیهم السلام است ؛ أَمْ یَحْسدونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهم اللَّه مِن فَضْلِهِ» (نساء/ 54)
اما در دایره وسیع تر اگر نگاه کنیم ریشه های آن را در زندگی هایمان خواهیم دید؛ حسادت هایی که در محیط خانواده، محیط کار، در روابط و دوستی هایمان به وضوح دیده می شوند.

منابع:
برنامه سمت خدا
بیانات حجت الاسلام قرائتی
بیانات دکتر محسن میرباقری

- نظرات (0)

مثال های قرآن، عبرت آموزند

عبرت آموزی در تمثیلات قرآنی

اسلام دینی است كه همواره آدمی را به سوی زندگی بهتر هدایت می كند؛ از این روست كه خدای متعال در قرآن احوال امت های پیشین را برای عبرت گیری و تربیت آدمی ذكر كرده است.

یكی از اهداف تربیت الهی نیز همین است كه آدمی با مشاهده حوادث و دگرگونی های روزگار و با دقت و تأمل در تحولات تاریخی و احوال امت ها، فراز و نشیب ملت ها، حیات و مرگ تمدن ها و فرجام و سرانجام ستمگران و مستكبران، عبرت بگیرد .

خداوند با ذكر وقایع تاریخی گذشته در قرآن می خواهد چشمان انسان به درستی گشوده شود و به بصیرت دست یابد و بتواند از ظواهر امور بگذرد و باطن امور را ببیند، از محسوسات به معقولات برسد و خود را از فرو رفتن در گرداب فریب ها حفظ كند و در راه های خطا كه دیگران مكرر رفته اند، گام نگذارد و روش عبرت گیری، راهی استوار در رساندن انسان به این مقصد تربیت است.
بنابراین عبرت گیری، انسان را اهل عبور از غفلت به بصیرت می كند و او را از خانه غرور بیرون می آورد و به خانه شعور می رساند؛ چرا كه انسان در خانه غرور خویش گرفتار است، از آنچه بر سر دیگران رفته است، درس نمی آموزد و خطاهای گذشتگان را تكرار می كند و به همان راهی می رود كه آنان رفتند.(1)

برخی از مثال های قرآن با برداشتن حجاب زمان و مكان از مقابل چشمان آدمی، او را با گذشته و تحولات تاریخی پیوند می دهند و ماجرای قوم و تاریخ پیشینیان را همچون آینه ای شفاف در پیش روی وی قرار می دهند و علل عظمت و انحطاط جوامع و عوامل عزت و ذلت دولت ها و راه نیك بختی و بدبختی امت ها را به خوبی نشان می دهند تا خردمندان در آن ها بیندیشند و عبرت گیرند؛ همچنان كه امام علی (علیه السلام) فرموده است: «پس شما در امور و حوادث روزگار تجربه آموختید و از تاریخ گذشتگان پند گرفتید، مثل ها برای شما زده اند و به امری آشكار دعوت شده اید، جز ناشنوایان كسی ادعای نشنیدن حق را ندارد و جز كوران كسی ادعای ندیدن واقعیت نمی كند؛ كسی كه از آزمایش ها و تجربه های خدادادی سودی نبرد، از هیچ پند و اندرزی سود نخواهد برد».(2)

عاقبت كفران نعمت

خداوند نتیجه كفران نعمت های الهی را در قالب یك مثال عینی این گونه ترسیم كرده است: «وَ ضَرَبَ اللّه مَثَلًا قَرْیةً كَانَتْ آمِنَةً مّطْمَئِنَّةً یأْتِیهَا رِزْقهَا رَغَدًا مِّن كلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعمِ اللّهِ فَأَذَاقَهَا اللّه لِبَاسَ الْجوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانواْ یصْنَعونَ (١١٢) وَلَقَدْ جَاءهمْ رَسولٌ مِّنْهمْ فَكَذَّبوه فَأَخَذَهم الْعَذَاب وَ همْ ظَالِمونَ (١١٣) »؛ «و خدا شهرى را مثل زده است كه امن و امان بود [و] روزیش از هر سو فراوان مى رسید پس [ساكنانش] نعمت هاى خدا را ناسپاسى كردند و خدا هم به سزاى آنچه انجام مى دادند، طعم گرسنگى و هراس را به [مردم] آن چشانید و به یقین فرستاده اى از خودشان برایشان آمد، اما او را تكذیب كردند پس در حالى كه ظالم بودند، آنان را عذاب فرو گرفت».(3)
امام صادق (علیه السلام) در تفسیر این آیات فرموده است: «این آیه درباره قومی نازل شده است كه نهری داشتند به نام نهر "ثرثار" و بلاد ایشان به خاطر داشتن آن، بلادی سبز و خرم و پر درآمد بود، به طوری كه با خمیر نان خود را تطهیر (استنجاء) می كردند و می گفتند خمیر نرم تر است و بدن ما را اذیت نمی كند.

همین كفران به نعمت خدا و استخفاف به آن، باعث شد كه خدا نهر ثرثار را خشكاند، خشكسالی كارشان را به جایی رساند كه همان خمیر خشكیده ها را جمع آوری نمودند و خوردند و بلكه بر سر تقسیم آن دعوا راه انداختند».(4)
عبارت «خداوند لباس گرسنگی و ترس را به آنان چشاند» اشاره به آن است كه از سویی آن چنان قحطی و ناامنی آن ها را فرا گرفت كه گویی همچون لباس از هر سو آنان را احاطه كرده و بدنشان را لمس می كرد و از سوی دیگر این قحطی و ناامنی آنچنان برای آن ها ملموس شد كه گویی با زبان خود آن را می چشیدند.

 این دلیل بر نهایت فقر و فلاكت و فقدان امنیت است كه سراسر وجود زندگی انسان را پر می كند. در حقیقت همان گونه كه در آغاز، نعمت امنیت و رفاه وجود آن ها را پر كرده بود، در پایان نیز بر اثر كفران، فقر و ناامنی به جای آن نشست.(5)

سید قطب در تفسیر «فی ظلال القرآن» درباره این تشبیه زیبای قرآن می نویسد: «این تعبیر قرآنی گرسنگی و ترس آن ها را به صورت عینی مجسم نموده و آن را همچون لباسی قرار داده است و اشاره داشته كه آن ها گویی این لباس را می چشند؛ چرا كه چشیدن بالاترین درجه احساس است و حتی از لباسی كه پوست بدن را لمس كند، برای انسان ملموس تر و محسوس تر است. به هر جهت در این تعبیر برای آن كه نهایت گرسنگی و ترس و اضطراب آن ها را ترسیم كند (از محسوس ترین) حواس بشری بهره جسته است تا شاید سایر ستمگران كه چنین عاقبتی در انتظار آن هاست، حذر كنند».(6)

سرگذشت «اصحاب القریه» نمونه ای دیگر

خداوند در سوره «یس» نیز سرگذشت قومی را به تصویر كشیده است كه این نیز درس خوبی برای اهل عبرت به دنبال دارد.(7) خداوند در انتهای آیات برای بندگانی كه عاقبت و سرنوشت دردناك همه اقوام سركش پیش از خود را به وضوح مشاهده كرده اند، ولی از آنان عبرت نگرفته اند، اظهار تأسف و تحسر می كند.

سرنوشت این اقوام بیانگر آن است كه خداوند با ارسال پی در پی پیامبران، درهای رحمت خود را بر بندگان خطاكار خود گشود و فرصت بازگشت را در اختیارشان قرار داد، اما آن ها درهای رحمت را بر خود بستند و با استهزای پیامبران و اولیای خدا، به ساحت مقدس الهی اسائه ادب كردند و از این رو چنگال های قهر الهی، گردن های آنان را به سختی فشرد و آنان را به سختی مجازات كرد.

حكایت هلاكت این اقوام درس عبرت خوبی برای تمام عصرها و نسل ها به شمار می رود، اگرچه انسان های نگون بخت از این حوادث پند نمی گیرند و جا پای آنان می گذارند!
نكته قابل توجه اینكه در این دو تمثیل و دیگر تمثیلات قرآنی از نام قریه و محل آن و پیامبرانی كه در آن جا مبعوث شدند و مردی كه به یاری آنان شتافت و مانند این ها سخن به میان نیامده است و حكایت ها در نهایت ایجاز و اختصار مطرح شده است.

این بدان سبب است كه روش قرآن در طرح داستان ها، آن است كه از وقایع تاریخی تنها بخش های زنده و نقش آفرین آن را بر می گزیند و قصه را در مسیر جزئیات و تفسیر بیشتر نمی اندازد چرا که این امر فكر و اندیشه آدمی را از تدبر و عبرت آموزی باز می دارد.(8)
نیاوردن جزئیات و تفصیلات در تمثیلات قرآنی، از آن روست كه نشان دهد سنت الهی در نصرت حق و از بین بردن باطل امری تخلف ناپذیر است و در تمامی عصرها و نسل ها جریان دارد و تنها به افرادی مشخص و زمانی معین و شرایطی خاص محدود نمی شود و چشمان عبرت بین در هر زمان و مكان و هر شرایطی می توانند از این جریانات برای زندگی خویش ره توشه برگیرند و آن را چراغ راه خویش قرار دهند: «وَلَقَدْ أَنزَلْنَا إِلَیكمْ آیاتٍ مّبَینَاتٍ وَ مَثَلًا مِّنَ الَّذِینَ خَلَوْا مِن قَبْلِكمْ وَ مَوْعِظَةً لِّلْمتَّقِینَ»؛ «و قطعا به سوى شما آیاتى روشنگر و خبرى از كسانى كه پیش از شما روزگار به سر برده اند و موعظه اى براى اهل تقوا فرود آورده ایم».(9)

پی نوشت ها:
1. مصطفی دلشاد تهرانی، سیری در تربیت اسلامی، ص 278.
2. نهج البلاغه، نامه 31.
3. نحل: 112 و 113.
4. طباطبایی، تفسیر المیزان، ج12، ص 578.
5. مكارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج11، ص 432.
6. فی ظلال القرآن، ج4، ص 2199.
7. یس: 31 13.
8. ر.ك:حمید محمدقاسمی، تمثیلات قرآن و جلوه های تربیتی آن، ص 196.
9. نور: 34.

- نظرات (0)

در این مسابقه برنده باشید

در زندگی های روزانه مان گاه افرادی را می بینیم که در روابط اجتماعی و انجام یک سری امور خیر و نیک همیشه پیش قدم هستند. مقصودمان تنها امور خیر در مادیات نیست ... این افراد در مسائلی چون؛ خوبی کردن به دیگران، بخشیدن اشتباهات، آشتی کردن و ... پیش قدم می شوند. این افراد همیشه در میدان مسابقات نفر اول هستند ...

با توجه به این كه عده ای از مردم در بدست آوردن مال و سرمایه و یا در رسیدن به پست و مقام در پی رقابت و پیشی گرفتن از یكدیگرند و عده ای نیز انرژی های خود را در راه اختلافات و دسته بندی های بی اهمیّت یا كم اهمّیت هدر می دهند، آیاتی از قرآن کریم نیز مردم را دعوت می كند كه رقابت و مسابقه را به سمت و سوی امور با ارزش و كار های خیر سوق بدهند.

عمل به این دستور الهی، نه تنها باعث می شود كه كارهای خیر به انجام برسد بلكه حس سبقت و پیشی گرفتن بر دیگران كه در ذات انسان به ودیعه گذاشته شده است، رنگ و جهت الهی گرفته و از هدر رفتن انرژی ها در موارد بی ارزش یا ضد ارزش جلوگیری شود.
با عنایت به بعضی از آیات قرآن، مشاهده می كنیم كه خدای تعالی با معرفی بعضی از برندگان میادین مسابقات در كارهای خیر برای آنها جوایز با ارزشی در نظر گرفته است.
در سوره واقعه می فرماید: ( وَ السّابِقونَ السّابِقونَ أولَئِكَ المقَرَّبونَ) یعنی پیشی گیرندگان آن پیشی گیرندگان هم آنها نزد پروردگارشان مقربند. همچنین در سوره ی حدید آیه 10كسانی كه قبل از فتح مكه ایمان آورده اند و از مال خود انفاق كرده اند را نظر درجه با كسانی كه بعد از پیروزی مسلمانان در آن نبرد ایمان آورده و از مال خود انفاق نموده اند، مساوی ندانسته و پیشی گیرندگان را دارای درجه و رتبه بزرگتری معرفی مینماید. ( ...لا یَستَوِی مِنكم مَن أَنفَقَ مِنَ قَبلِ الفَتحِ وَ آمَنَ أولَئِكَ أَعظَم دَرَجَةً مِنَ الَّذِینَ أَنَفَقوا مِن بَعد وَ قاتَلوا... )

یا در روایتی از امام حسین علیه السلام می خوانیم که :

أیما اثنَین جَرى بینهما کلام فطلب أحدهما رضَى الاخر کانَ سابقة الىَ الجنّة
هر یک از دو نفرى که میان آنها نزاعى واقع شود و یکى از آن دو رضایت دیگرى را بجوید، سبقت گیرنده اهل بهشت خواهد بود. (محجه البیصاء ج 4،ص (228)
بنابر این پیشی گرفتن در كارهای خیر در اسلام از جایگای ویژه ای برخوردار است و عمل پیش گیرندگان و اشخاص پیشی گیرنده فراموش نمی شود.
قرآن کریم در تشویق و ترغیب مردم به عمل به خیر و نیکوکاری نیز از دو واژه سرعت و سبقت بهره گرفته است.
إِنَّ الَّذِینَ هم مِّنْ خَشْیَةِ رَبِّهِم مّشْفِقونَ (57) وَالَّذِینَ هم بِآیَاتِ رَبِّهِمْ یؤْمِنونَ (58) وَالَّذِینَ هم بِرَبِّهِمْ لَا یشْرِكونَ ﴿۵۹﴾ وَالَّذِینَ یؤْتونَ مَا آتَوا وَّ قلوبهمْ وَجِلَةٌ أَنَّهمْ إِلَى رَبِّهِمْ رَاجِعونَ ﴿۶۰﴾ أوْلَئِكَ یسَارِعونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَ همْ لَهَا سَابِقونَ ﴿۶۱﴾
کسانی که ایمان به روز واپسین دارند و معتقدند که بازگشت همه به سوی خداست و بالاخره کسانی که لحظه های غفلت و کوتاهی برای جلب رضایت معبود را جایز نمی شمارند؛ همیشه در مسابقات نیکی ها حضور دارند. ( مومنون/57-61)
فرشتگان، (نازعات/4) پیامبران (انبیاء/90) و بندگان صالح خدا (آل عمران/114 و توبه/100) در قرآن به این ویژگی ستوده شده اند که در کارهای نیک از پیشی گیرندگانند.

به جز گروه نخست که همواره جویای پیشگامی در این مسیر می‌باشند، خداوند دیگر بندگان و ایمان آورندگان را نیز تشویق به سبقت در کار های خیر می کند:
«... اگر خدا مى خواست همه ی شما را امت واحدى قرار مى داد ولى خدا مى خواهد شما را در آنچه به شما بخشیده بیازماید (و استعدادهاى مختلف شما را پرورش دهد). پس در نیکی ها بر یکدیگر سبقت جویید! بازگشت همه شما، به سوى خداست سپس از آنچه در آن اختلاف مى کردید به شما خبر خواهد داد.» (مائده/48)
از این رو گاه سخن از یسارعون فی الخیرات (آل عمران آیه ۱۱۴) و گاه از سابق بالخیرات (فاطر آیه ۳۲) و فاستبقوا الخیرات (بقره آیه ۱۴۸) است.

پاداش سبقت در کارهای خیر

بنابر این سبقت گرفتن در مسابقه ی خوبی ها را جدی بگیریم که انشالله پاداش دنیوی و اخروی آن شامل حالمان واقع شود.
چرا که  در دنیا انسان ها با کارهای خیر و پیشتازی و سبقت در خیر رفاقت و دوستی خداوند و مردمان صالح بهره می برند. هر کار خیری در دنیا آثاری خواهد داشت که از مهم ترین آن ها علاقه و دوستی و الفت خدا به این بنده است که نتیجه آن در رفتارهای دیگران نیز ظهور و بروز می کند و مردم وی را دوست داشته و به وی محبت می ورزند.
این گونه است که افراد خیر و نیکوکار با کارهای نیک خویش بر دل های مردم حکومت و ولایت دارند و مردم ناخواسته به سخنان و گفتارهای ایشان دل بسته و عمل می کنند. ریشه این ولایت و حب مردم را می بایست در ولایت الهی جست: وَلِكلٍّ وِجْهَةٌ هوَ موَلِّیهَا فَاسْتَبِقواْ الْخَیْرَاتِ أَیْنَ مَا تَكونواْ یَأْتِ بِكم اللّه جَمِیعًا إِنَّ اللّهَ عَلَى كلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (بقره آیه ۱۴۸)
در آخرت نیز کسانی که در کارهای خیر پیشتاز بوده اند از بهشت و مواهب آن بهره مند می شوند و از هرگونه حزن و اندوهی در امان بوده و از آسودگی و آسایش بهره مند خواهند شد: جَنَّات عَدْنٍ یَدْخلونَهَا یحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَلؤْلؤًا وَلِبَاسهمْ فِیهَا حَرِیرٌ(32) وَقَال وا الْحَمْدلِلَّهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفورٌ شَكورٌ(34) (فاطر آیه 33 و 34)

- نظرات (0)

نسخه ای برای حکیم شدن!

امام على علیه السلام مى فرماید: به خاموشى و سكوت از هر حرف لغو و بیهوده و باطلى هیبت و بزرگى پدید آید كه خاموشى از لغو نشانه عقل و خردمندى است و با انصاف و برابرى، پیوستگان و دوستان بسیار گردند و با نیكى كردن منزلت ها بزرگ شود و با فروتنى و تواضع نعمت حق بر انسان تمام شود و با تحمل رنج ها و سختى ها، بزرگى لازم و واجب گردد و با رفتار خوب و پسندیده دشمن شكست مى خورد و با حلم و بردبارى در برابر سفیه و نادان، یاوران انسان بسیار مى شوند. (نهج البلاغة: حكمت 224؛ بحار الأنوار: 66/ 410، باب 38، حدیث 126)

در جایی دیگر حضرت على (علیه السلام) فرمود: لا خَیْرَ فِى الصَّمْتِ عَنِ الْحکْمِ، کَما اَنَّه لاخَیْرَ فِى الْقَولِ بِالْجَهْلِ : نه سکوت دانشمند سودى دارد، و نه سخن گفتن جاهل (نهج البلاغه، کلمات قصار، شماره ۱۸۲ و ۴۷۱)
داریم که در جایی امام رضا (علیه السلام) در روایتی می فرماید: «إنّ الصَّمْتَ بابٌ مِن أبواب الحکمة»

در جمع بندی این چند روایت در باب رابطه حکمت و سکوت و سخن گفتن باید گفت: یکی از آداب حکیم شدن همین خاموش بودن، بجا سخن گفتن، کم سخن گفتن و مانند آن است. به ما گفته اند کم حرف بزن و وقتی هم که می خواهی حرف بزنی هم خوب حرف بزن و هم حرفِ خوب بزن چرا که تو املا می کنی و فرشته ها می نویسند: إِنَّ عَلَیکمْ لَحَافِظِینَ؛ کِرَاماً کَاتِبِینَ؛ لذا مواظب باشید که خوب املا کنید.

در حقیقت نه «سکوت» براى «همه کس» و «همه جا» ارزش محسوب مى شود و نه سخن گفتن براى «همگان» در «هر مکان». بلکه «سخن گفتن» و «دم فرو بستن» از امور نسبى هستند که نسبت به «افراد» و «زمان ها» و «مکان ها» سنجیده مى شود. چه بسا سخن گفتن شخصى از مهم ترین واجبات و سخن گفتن دیگرى از بدترین محرمات باشد! و چه بسا سکوت انسانى در مکانى عبادت و سخن گفتن همان انسان در مکانى دیگر گناه شمرده شود!
بنابراین مؤمنِ عاقل و هوشیار کسى است که اوّلا در هر موضوعى که قصد سخن گفتن دارد اطّلاعات کافى کسب کند و ثانیاً موقعیّت شناس باشد; در غیر این صورت سکوت کند. (مباحث مختلف مربوط به سکوت و سخن، از جمله: سکوت و اصلاح زبان، سکوت در آیات قرآن مجید، سکوت در روایات اسلامى، خطرات زبان، اصول کلّى براى رفع خطرات زبان و مباحث دیگر را، در کتاب اخلاق در قرآن آیة الله جوادی آملی جلد اوّل، صفحه ۲۹۸ ملاحظه بفرمایید)
دو چیز طیره عقل است دم فروبستن *** به وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشى!

در حقیقت آنچه درباره اهمّیّت سکوت و آثار سازنده و مثبت آن در تعمیق تفکّر آدمى و جلوگیرى از اشتباهات و مصون ماندن از انواع گناهان و حفظ شخصیّت و ابهّت و وقار، و عدم نیاز به عذر خواهى هاى مکرّر و مانند آن آمد، به این معنى نیست که سخن گفتن همه جا نکوهیده و مذموم باشد، و انسان از همه چیز لب فرو بندد، چرا که این خود آفت بزرگ دیگرى است.

هدف از ستایش سکوت در آیات و روایات اسلامى، باز داشتن از پرگویى و سخنان لغو و بیهوده و گفتارهاى اضافى و غیر لازم است وگرنه در بسیارى از موارد، سخن گفتن، واجب و لب فرو بستن و سکوت، حرام مسلّم است. مگر نه این است که نعمت بیان به صورت بزرگترین نعمت در سوره الرّحمن بعد از نعمت آفرینش انسان شمرده شده است، و یکى از بزرگترین افتخارات نوع بشر داشتن زبان گویا و قدرت بر تکلّم است.

بسیارى از عبادات بزرگ مانند نماز، تلاوت قرآن و اذکار، به وسیله زبان انجام مى شود و نیز امر به معروف و نهى از منکر، تعلیم علوم واجبه، ارشاد جاهل، تنبیه غافل، و راهنمایى به سوى حقّ و عدالت، و بسیارى از شؤون تعلیم و تربیت به وسیله زبان انجام مى گیرد; هیچ دانشمند و صاحب فکرى نمى گوید در این گونه موارد باید سکوت کرد. آنچه مایه بدبختى انسان و بازداشتن او از تهذیب نفس و سیر و سلوک الى اللّه است سخنان اضافى و به اصطلاح «فضول الکلام» است; بنابراین، باید از هرگونه افراط و تفریط در این مسأله شدیداً پرهیز کرد.

امام سجّاد علىّ بن الحسین (علیه السلام) در این باره سخنى دارد، که سخن آخر و قول فصل است و حقّ مطلب را به خوبى ادا فرموده است.

کسى از آن حضرت پرسید: آیا سخن گفتن افضل است یا سکوت؟ امام سجاد (علیه السلام) در جواب فرمود:هر کدام از این دو آفاتى دارد، هرگاه هر دو از آفت در امان باشد، سخن گفتن از سکوت افضل است، عرض شد اى پس چگونه است این مطلب؟

فرمود: این به خاطر آن است که خداوند متعال، پیامبران و اوصیاى آنها را به سکوت مبعوث و مأمور نکرد، بلکه آنها را به سخن گفتن مبعوث کرد، هرگز بهشت با سکوت به دست نمى آید، و ولایت الهى با سکوت حاصل نمى شود، و از آتش دوزخ با سکوت رهایى حاصل نمى شود، همه اینها به وسیله کلام و سخن به دست مى آید، من هرگز ماه را با خورشید یکسان نمى کنم، حتّى هنگامى که مى خواهى فضیلت سکوت را بگویى با کلام آن را بیان مى کنى و هرگز فضیلت کلام را با سکوت شرح نمى دهى!» (بحارالانوار، جلد ۶۸، صفحه ۲۷۴)

در اینجا معیار روشنى داریم، هرگاه ما سخنانى را که در شبانه روز مى گوییم روى یک نوار ضبط کنیم و بعد با دقّت و سختگیرى و خالى از تعصّب به بررسى آن بپردازیم مشاهده مى کنیم که از میان صدها یا هزاران کلمه که در طول یک شبانه روز از ما صادر شده، مقدار کمى از آن مربوط به اهداف الهى یا حوائج زندگى و ضروریّات حیات مى باشد و بقیّه فضول کلام و سخنان اضافى است که در لا به لاى آن احیاناً مطالب ناروا و گناه آلود یا سخنان مشکوک و مشتبه مى باشد. هدف از سکوت مبارزه با انبوه فضول کلام و سخنان اضافى و بى هدف، و احیاناً بى معنى یا گناه آلود است.

صمت با سکوت فرق می کند

این نکته نیز شایان توجّه است که «صمت» و «سکوت» هر چند در منابع اصلى لغت تقریباً به یک معنى تفسیر شده است، ولى در کلمات بعضى از علماى اخلاق تفاوتى در میان آن دو دیده مى شود; به این معنى که، سکوت ترک کلام بطور مطلق است، ولى «صَمْت» به معنى ترک سخن گفتن در امورى است که هدف صحیحى را تعقیب نمى کند (تَرْک ما لا یَعْنِیهِ) و آنچه براى سالکان الى اللّه و راهیان راه خدا و علاقه مندان به تهذیب نفس ضرورت دارد، بیشتر «صمت» است نه «سکوت»

بنابراین کلام و سخنان باید به سمت و سوی کلام مفید هدایت شوند؛ چرا که بسیاری از سخنان که بر زبان جاری می شود، کم فایده و بیهوده است، سزاوار است که انسان خود ساخته، بر زبان و گفتار خود، کنترل و مراقبت داشته باشد.

این گونه سخن بگوییم

پیامبر اكرم (صلی الله علیه وآله) زبان خویش را نگه می داشت و سخن نمی گفت، مگر در اموری که به آن حضرت مربوط باشد، یا سودمند باشد، وقتی هم سخنی می فرمود، الفت بخش و وحدت آفرین بود، نه اینکه عامل تفرقه باشد و یا موجبات بددلی و کدورت افراد، نسبت به یکدیگر را فراهم آورد. (بحارالانوار، علامه مجلسی، ج١۶، ص١۵١). همچنین فرد خردمند در سخن گفتن، سطح فکر و میزان معلومات طرف مقابل را در نظر می گیرد.

چنانچه امام صادق (علیه السلام) فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه وآله) هرگز با مردم، با عمق عقل و درک خود سخن نگفت و می فرمود: ما پیامبران، ماموریم که با مردم به اندازه ی عقل آنان حرف بزنیم» (همان)
از دیگر ویژگی های سخنان پیامبر (صلی الله علیه وآله) می توان به روشن، گویا و واضح بودن آن اشاره کرد چنانکه هر شنونده ای آن را می فهمید و درک می کرد. (مکارم الاخلاق، طبرسی، ص ٢٣)

- نظرات (0)

3 پلان از سفر حاجیان امسال

حجّت قبول نوبت قربانی تو شد	وقت سماع و سلسله جنبانی تو شد
احرام بسته اند ملائک به دیدنت	برخیز وقت آینه گردانی تو شد
قربانی تو چیست چه آورده ای بگو	از هر چه هست و نیست که ارزانی تو شد
قربانی تو هیچ کسی نیست جز خودت	حج ات قبول نوبت قربانی تو شد

                              

پلان اول

بالأخره روزی که سالیان سال توفیقش را می خواستند فراهم شده است: اللهم ارزقنی حج بیتک الحرام ...  چند سالی است که انتظار چنین روزی را کشیده بودند ... خودشان را برای این سفر معنوی آماده می کنند ... وصیت نامه هایشان را می نویسند، حساب و کتاب های مادیشان را؛ حق الناس ها و حق الله ؛ خمس و زکات هایشان را صاف می کنند ... به همه زنگ می زنند، حلالیت می طلبند ... می خواهند هیچ ناصافی در زندگیشان نباشد تا انشالله خداوند حج را از ایشان قبول کند

پلان دوم:

صحرای عرفات حرم خداوند نیست ... خداوند به حاجیان می گوید: از حرم بیرون بروید ... درعرفات گریه کنید، توبه کنید و وقتی پاک پاک شدید؛ گویی تولدی دوباره پیدا کرده اید، آن وقت به حرم من وارد شوید ...
از حرم خدا خارج شدند ... در صحرای عرفات ضجه و ناله زدند، اشک ریختند ... التماس کردند ...توبه کردند ... اجازه ی ورود به حرم گرفتند ... شب عید قربان در حرم وارد شدند... شب در صحرای مقدس مشعر بودند و صبح به سرزمین مقدس منا آمدند ...

پلان سوم:

عجب مرگی ... در چه سرزمینی ،  در چه شرایطی ... شرایطی مشابه به سرزمین کربلا آن هم 20 روز قبل از محرم ... شاید خودشان هم فکر نمی کردند که با رفتن این باره به خانه ی خدا، محرم امسال را در میان ما نباشند ...

خیلی از این حاجیان  یکی از دعاهای اصلیشان این بود روزی امسال کربلا، اربعین ، پای پیاده را از دست خود خدا بگیرند اما خدا چه روزی نصیبشان کرد ... مرگ و رسیدن به لقای خودش در یکی از بهترین سرزمین ها ، لبیک گویان، با شرایطی شبیه به شرایط عزیزترین مخلوقش حسین علیه السلام را نصیبشان کرد ...
عجب روزی نصیبشان شد ... بعد از حج و درک عرفات و پاک شدن از گناهان به دیدار خداوند نایل شدند، اگر نگوییم توفیق از جانب خدا بوده است؛ «و ما توفیقی الا بالله: از خدا در هر کار توفیق می طلبم.» (سوره هود؛ آیه 88) پس چه چیزی می تواند باشد؟
در حقیقت این ها از مصادیق کامل و امت مؤمن به معنای واقعی بودند که فرشتگان به زیبایی به استقبالشان آمدند : الَّذِینَ تَتَوَفَّاهم الْمَلآئِكَة طَیِّبِینَ یَقولونَ سَلامٌ عَلَیْكم ادْخلواْ الْجَنَّةَ بِمَا كنتمْ تَعْمَلونَ " فرشتگانی که مومن را قبض روح می کنند با پاکیزگی و با خوبی به او می گویند سلام بر شما وارد بهشت شوید به خاطر کارهایی که انجام دادید یعنی با سلام و صلوات مومن را وارد عالم برزخ می کنند. (آیه  32 سوره نحل)
مؤمنانی که توفیق پیدا کردند درجه ای از مقام شهیدان را به خود اختصاص دهند: «المؤمن علی أیّ حال مات و فی أیّ ساعة قبض، فهو شهید»؛ «مؤمن در هر حال و زمانی که بمیرد، شهید است. (میزان الحکمه، ج 5، ح 9803)
خدا می داند که لحظات آخر کدام یک از این حاجیان توانستند صاحب و مولایشان را ببینند و بشناسند:
امام صادق (علیه السلام) فرمود: مردم امام زمان خود را نمی یابند، او در موسم حج [و در منا و عرفات] شرکت می کند و آنان را می بیند ولی آنان او را نمی بینند.» (منتخب الاثر، ص319)
«محمد بن عثمان عمری»، یکی از نائبان چهارگانه ی امام زمان (عج) می گوید: «به خدا سوگند: صاحب الزمان علیه السلام در موسم حج، همه ساله حضور می یابد و مردم را می بیند و می شناسد. مردم [هم] او را می بینند، اما نمی شناسند.» (بحار الانوار، ج53، ص152)

از جهان دل به تو بستم به خدا مهدی جان	طالب وصل تو هستم به خدا مهدی جان
هر كجا یاد تو و ذكر تو و نام تو بود	بی َتأمل بنشستم به خدا مهدی جان

پلان سوم:

تشییع جنازه ای عظیم؛ همراه با سلام و صلوات و فاتحه خوانی به این با شکوهی ... پیر و جوان، کوچک و بزرگ حضور داشتند ... اصلاً هم کاری به سیاست و مذهب و نوع تفکر نداشتند ... فقط آمده بودند که با این بدن های مطهری که در غربت در برابر گرمای سوزان و با لب تشنه شهید شده اند را همراهی کنند و آنها را تا خانه ی ابدیشان بدرقه کنند.
به واقع این روزی ها چگونه است که عده ای به این زیبایی نصیبشان می شود؟!
صحبت از رزق و روزی است ... البته اشتباه نشود، منظور در این جا رزق مادی نیست، ما دو نوع رزق داریم: رزق مادی و رزق معنوی
رزق و روزی تنها به مواهب مادی نیست. روزی معنای وسیعی دارد که روزی های معنوی را نیز در برمی گیرد بلکه رزق اصلی، همین رزق و روزی معنوی است. در دعا نیز تعبیر رزق در مورد روزی های معنوی بسیار به کار رفته است.
آیات زیاد دیگری هست که می توان همین معنا را از آن ها گرفت مانند (آیه 29 انفال، 5 طلاق، 76 آل عمران، 47 توبه و ...) و همچنین در روایات نیز این مضمون تأکید شده است.
شهادت و حج از موارد رزق معنوی است که ما در دعاهای خود این روزی ها را از خداوند درخواست می کنیم: اللهم ارزقنی حج بیتک الحرام؛  اللّهم ارزقنی الشهادة فی سبیلک. (تفسیر نمونه، آیت اللّه مکارم شیرازی و نویسندگان، ج20، ص374؛ تفسیر الکبیر فخر، ج23، ص112 و ج2، ص30)

برای رسیدن به این روزی ها، لازم است که توفیقاتی نصیب آدمی شود و این توفیقات به تعبیر آیات و روایات حاصل نمی شود مگر با فراهم شدن شرایط و تلاش در اجرای یک سری فرمول هایی در زندگی که وقتی با این حاجیان عزیز مقایسه می کنیم، کاملا صدق می کند ...
عامل مهمی که سبب توفیق خواهد شد تقوا و ترک معصیت است که در آیات و روایات بسیاری به آن اشاره شده است.
«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقرَى آمَنواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ ...» (سوره اعراف، آیه 96)
و چنانچه مردم شهر و دیار همه ایمان آورده و پرهیزکار می شدند همانا ما، درهای برکات آسمان و زمین را بر روی آن ها می گشودیم.
وَمَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّه مَخْرَجًا * وَیَرْز قْه مِنْ حَیْث لَا یَحْتَسِب » (سوره طلاق، آیه 2و 3)
«هرکس تقوا پیشه کند خداوند راه بیرون شدن را بر او می گشاید و از جائی که انتظار ندارد به او روزی عطا کند.»
« وَأَنِ اسْتَغْفِر واْ رَبَّكمْ ثمَّ توبواْ إِلَیْهِ یمَتِّعْكم مَّتَاعًا حَسَنًا إِلَى أَجَلٍ مّسَمًّى وَ یؤْتِ كلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَه ...» (سوره هود، آیه 3) و اینکه از پروردگار خویش آمرزش طلبید، سپس به سوی او بازگردید تا شما را تا مدت معینی به خوبی بهره مند سازد و به هر صاحب فضیلتی به مقدار فضیلتش ببخشد...(در تفسیر «متاعاً حسناً» که در آیه آمده: «المنافع المتتابعه الدینیه ی و المالیه ی» (کاشانی، فتح الله، زبده ی التفاسیر؛ ج3، ص253) تعبیر شده یعنی منافع دینی و مالی، هر دو را در برمی گیرد و در تفسیر هدایت (مترجمان، تفسیرهدایت: ج 5، ص14) به رزق نیکو تفسیر کرده اند، یعنی خداوند، در مقابل توبه و طلب آمرزش، آن ها را از رزق نیکو بهره مند می سازد و رزق را همان طور که گفته شد مادی و معنوی است و مردن بعد از تولد دوباره خودش یک نعمت و رزق است.)
حسرت می خوریم بر اینکه ما که قرار است بالأخره روزی از این دنیا برویم؛ كلّ نَفْسٍ ذَآئِقَة الْمَوْتِ (آل عمران، 185) و معلوم نیست به چه عاملی این اتفاق بیافتد؛ بیماری تصادف، آتش سوزی و یا .... و در قیامت چگونه و با چه حالتی وارد صحرای محشر می شویم، چه سرانجامی در انتظارمان است در حالی که این عزیزان به این زیبایی مرگ را به بهترین شکل لبیک گفتند و زیباتر اینکه در قیامت به بهترین شکل حاضر خواهند شد: مَن ماتَ م حرِماً ح شِرَ م لَبِیّاً ؛ کسی که در احرام از دنیا برود فردای قیامت در حالی محشور می شود که فریاد می زند لبیک اللهم لبیک (الحجّ و العمره، ص 158)
در روزی که خدا خلق اول و آخر را جمع می کند و همه گرفتار هستند: وَ ذَلِكَ یَوْمٌ یَجْمَع اَللَّه فِیهِ اَلْأَوَّلِینَ وَ اَلْآخِرِینَ مَنْ وَجَدَ لِقَدَمَیْهِ مَوْضِعاً وَ لِنَفْسِهِ (نهج البلاغه، خطبه 102)
بهترین انسان ها آن است که یک جای پا پیدا بکند بایستد نفسی بکشد تا نوبت حساب رسی اش شود ؛ در این حال عده ای لبیک گویان وارد صحرای محشر می شوند ...
و این گونه است که این عزیزان و حاجیان قربانی در عرفات، پس از تولد دوباره شان در غربت به فیض شهادت نایل شدند ؛ در روایات آمده است اگر کسى در حالى که داراى محبّت اهل بیت (علیهم السلام) باشد، بمیرد، شهید از دنیا رفته است، و نیز آمرزیده مى شود و با ایمان کامل از دنیا مى رود.(تفسیر کشّاف، ج 3، ص 403)
و مگر نه این است که این حاجیان با دل هایی سرشار از محبت اهل بیت علیهم السلام به زیارت قبر رسول خدا و ائمه بقیع علیهم السلام رفته بودند
پس ؛ ای حاجیان ، نوشیدن شهدی از مقام بلند شهادت گوارای وجودتان ... برای ما هم دعا کنید.

- نظرات (0)

روش کار در تفسیر مجمع البیان چگونه است؟

مجمع البیان به اتفاق آراء شیعه و اهل سنت، در جامعیت، استحکام مطالب، شیوه ترتیب و تنظیم آنها و در روش تفسیر و تبیین مفاهیم آیات، منزلت خاص و جایگاه ویژه ای دارد.

شیخ محمود شلتوت رئیس اسبق دانشگاه الازهر می گوید: «مجمع البیان در بین کتاب های تفسیری قرآن بی همتاست.»
مجمع البیان شامل مباحثی چون قرائت، اعراب، لغات، بیان مشکلات، ذکر موارد معانی و بیان، شأن نزول آیات، روایات وارده و شرح و تبیین قصص و حکایات است. این تفسیر تا حد زیادی متأثر از تفسیر التبیان شیخ طوسی است.

مجمع البیان فی تفسیر القرآن

مجمع البیان، از تفاسیر مهم قرن ششم و به زبان عربی است. سبک و شیوه تدوین و تبویب این تفسیر در میان همه تفسیر های اهل سنت و شیعه، چه فارسی و چه عربی بی سابقه و کم نظیر است زیرا نظمی متین و خاص و مرتب با روش علمی و ساده دارد و ویژگی اش همین است که این نظم و ترتیب در عرضه مباحث می باشد.
تفسیر مجمع البیان در مسائل ادبی از نحو و لغت و اشتقاق و تصریف و ... مباحث مشروح و مبسوطی را دارد که جنبه نحو و لغت در آن قوی تر است. در مباحث لغوی به طور دقیق با کمک اشعار عربی، مباحثی را مطرح می کند و در مباحث نحوی و ادبی ، تکیه گاه دیگران است.
مجمع البیان به اتفاق آراء شیعه و اهل سنت، در جامعیت، استحکام مطالب، شیوه ترتیب و تنظیم آنها و در روش تفسیر و تبیین مفاهیم آیات، منزلت خاص و جایگاه ویژه ای دارد. شیخ محمود شلتوت رئیس اسبق دانشگاه الازهر می گوید: «مجمع البیان در بین کتاب های تفسیری قرآن بی همتاست.»

مجمع البیان شامل مباحثی چون قرائت، اعراب، لغات، بیان مشکلات، ذکر موارد معانی و بیان، شان نزول آیات، روایات وارده و شرح و تبیین قصص و حکایات است. این تفسیر تا حد زیادی متأثر از تفسیر التبیان شیخ طوسی است.

معرفی اجمالی مفسر

شیخ ابوعلی، فضل بن حسن بن فضل طبرسی، مفسر، فقیه کامل و محدث جلیل القدر و موثق و از علمای مشهور امامیه قرن ششم هجری است. سال تولد او را بین سال های 460 تا 470 هجری قمری گویند.
لقب این بزرگوار را امین الاسلام و امین الدین و کنیه او همان شیخ ابوعلی، می باشد. آن طور که در کتاب «تاریخ بیهقی» آمده، این عالم بزرگوار در شهر سناباد طوس مشهد وطنش بوده و مدت 25 سال در سبزوار از شهرهای استان خراسان، مقیم بود.
در تمام این سال ها، به تعلیم و تدریس و تألیف مشغول و همیشه مورد تکریم و عنایت بزرگان و مخصوصاً سادات "آل زیاره" که از سادات و خاندان های اصیل و شریف خراسان بودند، قرار داشت.
طبرسی، از شیخ ابوعلی پسر شیخ طوسی معروف به مفید ثانی و شیخ عبدالجبار قاری رازی که از فقهای شیعه در ری بود، روایت می کند. صحیفة الرضا علیه السلام از جمله مرویات اوست.
از اساتید او، شیخ حسن بن حسین بابویه قمی، شیخ ابوالحسن عبیدالله محمد بیهقی، جعفربن محمد الدرویستی (درشتنی) و دیگران می باشند. وی استاد بسیاری از بزرگان و راویان عرفان خود از جمله، شیخ عبدالله دوریستی، شیخ حسن بن فضل صاحب مکارم الاخلاق (که پسر خودش) می باشد، شیخ منتجب الدین صاحب فهرست، ابن شهر آشوب مازندرانی صاحب مناقب و قطب راوندی شارح «نهج البلاغه» و دیگر از اکابر وقت بود. پسرش شیخ حسن و نوه اش صاحب مشکوة الانوار و بعضی از سلسله و نزدیکانش همه از بزرگان و عالمان بودند.

خودش نیز در فنون متداول زمان و علوم مانند نحو و صرف و شعر و ادبیات و ریاضی، فقه و تفسیر، بسیار متبحر و در مرتبه عالی بود. شیخ طبرسی، در دو مسئله از مسائل فقهی، فتوای خاص دارد:

 1- بحث رضاع 2- در معاصی. مولفات این دانشمند بزرگ بیشتر از 20 است که بعضی از آنها موجود و از بقیه جز نام، چیزی در دست نیست. سال وفات او، همچنان به نقل از تاریخ بیهقی که فقط 15 سال بعد از مرگ او نوشته شده، در شب عید قربان سال 548 در سن حدود هفتاد و چند سالگی در سبزوار بود. او را به مشهد مقدس منتقل و مزارش اکنون در 250 متری شمال شرقی حرم مطهر حضرت رضا علیه السلام، در کنار خیابان طبرسی، در فلکه شمالی است. 

ساختار و تقسیم بندی کتاب

مفسر ابتدا از نظر اختلاف قرائت، سپس از نظر لغت و مشکلات لغوی و از نظر اعراب کلمات سپس از نظر اسباب نزول و معنی آیه را مورد بحث قرار داده و بعد احکام آیه و قصص را به مطرح می کند. در پایان تحت عنوان نظم، ربط و پیوند معنائی آیات را به یکدیگر و ربط هر آیه از آیات را به آیات قبل و بعد از آن ها و همچنین ارتباط سوره های قرآن را با هم بیان کرده است.

تفسیر از دیدگاه صاحب نظران

عبدالجلیل رازی در کتاب «النقض» خود گوید: اگر شیعه امامیه بخواهد از مفسران خود لافی بزند...، از تفسیر امام محمد باقر علیه السلام و از قول جعفر الصادق و امام حسن عسگری علیهما السلام و بعد از آن از تفسیر شیخ کبیر ابوجعفر طوسی و شیخ محمد قتال و تفسیر خواجه ابوعلی طبرسی باید بزند که آن اولی ها همه معصوم و آخری ها همه عالم و امین و معتمد بودند.

بنابراین طبرسی از نظر عبدالجلیل، خبیر و عالم و امین بوده است. مؤلف تاریخ بیهقی ابوالحسن علی بیهقی شیعه در کتابش گوید: این امام در نحو فرید عصر بود و در علوم دیگر به درجه افادت رسید.
شیخ منتخب الدین رازی شاگرد طبرسی در کتاب فهرست می نویسد: الشیخ الامام، امین الدین ابوعلی و الفضل بن الحسن ... الطبرسی ثقه فاضل دین عین .... الخ دیگران نیز مانند علامه حلی، ابن شهر آشوب مازندرانی (شاگرد خودش)، قاضی نورالله شوشتری، علامه مجلسی، شیخ یوسف بحرانی و خونساری صاحب «روضات الجنات» و مامقانی و سید محسن عاملی و دیگران... هر یک به زبانی در عدل و وثاقت و فضل و جلالت او سخن گفته اند. (برای مطالعه این مطالب می توان به کتاب طبرسی و مجمع البیان مراجعه شود). 

چاپ و نشر

این ده جلد تفسیر، یک بار در صیدا و دو بار در تهران و تبریز در دو مجلد بزرگ، چاپ شده است. امروزه نسخه های کهن و نفیس خطی از این تفسیر در کتابخانه های عمومی و خصوصی در دست است و بیشتر از 15 نسخه از این تفسیر در کتابخانه آیة الله مرعشی (قم) وجود دارد.
این تفسیر بارها در ایران و مصر و لبنان به طبع رسیده است. یکی از بهترین چاپ های آن به تحقیق حاج سید هاشم رسولی محلاتی در سال 1379 ه ق است که بعد مکرر از سوی انتشارات «دار احیاء التراث العربی» تجدید چاپ شد. در حدود 20 سال قبل نیز به کوشش عده ای از فضلا از جمله احمد بهشتی و محمد مفتح به فارسی ترجمه و منتشر شد. 

تفاسیر هم عصر طبرسی

الف: تفاسیر معروف شیعه در قرن ششم:
1. "روح الجنان و روح الجنان" یا "روح الجنان و روض الجنان فی تفسیر القرآن" تألیف حسین بن علی بن احمد خزاعی معروف به ابوالفتوح رازی.
2. "تفسیرالقرآن" و "خلاصه التفاسیر" تألیف ابوالحسن سعید بن هبه الله معروف به قطب الدین راوندی، و چند تفسیر دیگر.
ب: تفاسیر معروف اهل سنت در قرن ششم:
1. "الکاشف عن حقایق غوامض التنزیل" و "عیون الأقاویل فی وجوه التأویل" تألیف علامه محمود بن عمر بن محمد بن عمر ابوالقاسم زمخشری (467 538).
2. "احکام القرآن" تألیف محمد بن عبدالله بن محمد بن عبدالله بن احمد امام ابوبکر بن عربی معافری اندلسی.
3. "تفسیر کبیر" تألیف فخر رازی ( 544 606) شافعی اشعری.
4. "کشف الأسرار و عده الأبرار" تألیف علامه میبدی (552) از شاگردان خواجه عبدالله انصاری (481) صاحب تفسیر القرآن. 

- نظرات (0)