سایت خاتون

عبادت کنندگان چند دسته اند؟

 

عبادت کنندگان از نظر حضرت علی (ع)
امير المؤمنين علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «ان العبّاد او العبادة، كان ثلاثة: قومٌ عبدواللّه، خوفاً، فتلك عبادة العبيد، و قوم عبدواللّه تبارك و تعالي طلب الثواب، فتلك عبادة الاجراء، و قومٌ عبدواللّه تبارك و تعالي حبّا له، فتلك عبادة الاحرار و هي افضل العبادة»

امير المؤمنين علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «ان العبّاد او العبادة، كان ثلاثة: قومٌ عبدواللّه، خوفاً، فتلك عبادة العبيد، و قوم عبدواللّه تبارك و تعالي طلب الثواب، فتلك عبادة الاجراء، و قومٌ عبدواللّه تبارك و تعالي حبّا له، فتلك عبادة الاحرار و هي افضل العبادة»(1)

 

يعني پرستش و يا پرستش كنندگان سه گروه است، گروهي خداوند را از ترس مي پرستند، پس اين پرستش بندگان است، گروهي خداوند تبارك و تعالي را براي رسيدن به پاداش مي پرستند، پس اين پرستش مزدوران است، و گروهي خداوند را از روي محبت مي پرستند، و اين پرستش آزادگان است، و اين از همه پرستش ها برتر است. و در نهج البلاغه همين حديث آمده لكن به جاي كلمه «حباً» واژه «شكراً» آمده است.(2)

شايان ذكر است كه عبادت به هر كدام از اقسام ياد شده در حديث ارزشمند است، به همين جهت در آموزه هاي ديني در برابر عبادت ها پاداش هاي آن نيز مطرح شده است، پس عبادت حتي اگر از نوع عبادت از روي ترس و يا طمع در بهشت هم باشد ارزشمند است.

اما اين كه عبادت احرار يا عبادت از روي سپاس و محبت چيست؟
قبل از تبيين ماهيت عبادت سپاسي، بايد درباره چيستي و ماهيت خود سپاس و تشكر، به اختصار توضيح داده شود. درباره ماهيت شكر سخن بسيار است، از جمله درباره شكر گفته اند: حقيقت شكر آن است كه از نعمت هايي كه براي انسان آفريده شده در جهت درست استفاده شود. يكي از نعمت هاي بزرگ الهي براي انسان، نعمت عبوديت و بندگي خداوند است.

 

انسان تا مي تواند بايد تلاش كند كه از اين نعمت به صورت كامل و شايسته استفاده كند. يعني اولاً اهل بندگي و عبوديت باشد، ثانياً تاجرانه و يا از روي ترس عبادت نكند. بلكه از روي محبت و عشق و براي سپاس خداوند و براي بجا آوردن شكر عملي در برابر خداوند عبادت كند، اين نوع عبادت بهترين مصداق شكر و كامل ترين عبادات است. چون بندگي انسان را خالصانه و به عنوان سپاس الهي نشان مي دهد.(3)

و هم چنين گفته شده، شكر عبارت است از قدرداني نعمت مُنعِم و آثار اين قدرداني در هر كدام از شئون وجودي به گونه اي خاص ظهور مي كند. مثلاً آثار شكر در قلب عبارت از خضوع و خشوع و محبت است، و در زبان ثناء و مدح و حمد، و در جوارح، اطاعت و استعمال جوارح و امثال آن. و مرتبه متعالي شكر عبارت از نفس معرفت با قلب است و اظهار آن معرفت در زبان و عمل، بلكه خود حالت نفساني كه اثر معرفت منعِم است.(4)

براي مشخص شدن ماهيت و چيستي عبادت حبّي و سپاسي، در ابتداء بايد گفت:
اولاً: اساساً عبادت و پرستش خداوند در واقع، كامل ترين جلوه گاه آزادي انسان از قيد اسارت و هواهاي نفساني است. و عبد از نظر لغت، به انساني گفته مي شود كه سر تا پا تعلق به مولا و صاحب خود دارد، اراده اش تابع ارادة او و خواستش تابع خواست او است. در برابر او مالك چيزي نيست و در اطاعت او هرگز سستي به خود راه نمي دهد. به تعبير ديگر، عبوديت آن گونه كه در متون ديني آمده، اظهار آخرين درجة خضوع در برابر معبود است و به همين دليل تنها كسي مي تواند، معبود باشد كه نهايت سزاواري و شايستگي هر نوع كمال از آن او بوده و تمام نعمت هايي كه به انسان مي رسد از او باشد.

 

انسان وقتي در برابر چنين وجودي، نيايش و كرنش و خضوع و عبادت مي كند، به طور يقين يا از روي محبت و عشق است و يا از روي سپاس گزاري از آنچه فيض، رحمت، نعمت و مانند آن است. لذا عبوديت كامل آن است كه انسان جز به معبود واقعي، يعني كمال مطلق نينديشد، جز در راه او گام بر ندارد و هر چه غير او است فراموش كند. حتي خويشتن را فراموش نمايد و اين گونه عبادت است كه هدف آفرينش را تأمين خواهد كرد.(5) اين گونه بندگي و پرستش، در واقع نمودار سپاس گزاري از حق بوده و نشان دهنده محبت و عشق بنده به خداوند است. اما اگر عبادت در همان آغاز از روي ترس يا طمع صورت بگيرد، گرچه مطلوب است، اما كامل و ايده ال نخواهد بود. اين كلام نغز حافظ در اين باره بسيار زيبا است كه مي گويد:
تو بندگي چو گدايان به شرط مزد مكن
كه خواجه خود روش بنده پروري داند

ثانياً: اگر بندگي و عبادت، از اول بر اساس طمع در نعمت دنيايي و آخرتي باشد، عبادت مزدورانه است. اما اگر انسان بر اساس فرهنگ و حياني عمل كند. يعني مطالعه آثار الهي و نعمت هاي او، انسان را وادار نمايد كه از روي سپاس آن همه نعمت، خدا را عبادت نمايد. همان عبادت سپاسي خواهد بود.

با توجه به اين بيان معلوم مي شود كه عبادت سپاسي، بعد از توجه به نعمت و شناخت نعمت و در مقام شكرگزاري از نعمت ها انجام مي شود. برخلاف عبادت مزدورانه كه در همان آغاز از روي طمع صورت مي گيرد.

ثالثاً: در آيه ديگر، درباره عبادت سپاسي و پرستش از روي شكرگزاري آمده است: انّ الذين تعبدون من دون اللّه لايملكون لكم رزقاً فابتغوا عند اللّه الرزق و اعبدوه و اشكرواله(6) يعني كساني را كه غير از خدا پرستش مي كنيد مالك رزق شما نيستند، روزي را نزد خدا بطلبيد و او را پرستش كنيد و شكر او را بجا آوريد. از اين آيه بدست مي آيد كه انگيزه برخي عبادت ها و يا اساساً انگيزه عبادت ها، حس شكرگزاري در مقابل مُنعِم حقيقي است، و هر انساني كه مي داند نعمت از آن خدا است و اوست كه نعمت مي دهد، تنها او را عبادت مي كند و از او شاكر است، پس عبادت شاكرانه است كه بهترين و كامل ترين نوع عبادت ها محسوب مي شود.(7)

رابعاً: از آن جا كه عبادت شاكرانه در واقع از روي عشق و اخلاص و محبت صورت مي گيرد و هيچ گونه شائبة ترس و طمع در ميان نيست، به همين جهت در بعضي روايات به جاي «شكر» سخن از «حبّ» است، يعني عبادت عاشقانه كه تنها از روي دل دادگي و عشق به خدا و سپاس او انجام مي گيرد.

پی نوشت:
1. حر عاملي، محمد بن حسن، وسائل الشيعة، بيروت، نشر دارالحياء تراث العربي، 1391 ش، ج 1، ص 45، ابواب مقدمات العبادت، باب 9، ح1.
2. نهج البلاغه، کلمات قصار، 237.
3. مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالکتب الاسلاميه، 1379 ش، ج15، ص416، ج11، ص186، ج10، ص280، ج 18، ص51، ج 16، ص148.
4. موسوي خميني، سيد روح الله، چهل حديث، نشر مؤسسه آثار امام، 1378 ش، ص 345 ـ 346.
5. مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، نشر دارالکتب الاسلاميه، 1379 ش، ج 22، ص 378.
6. عنکبوت: 17.
7. تفسير نمونه، همان، ج 16، ص 233.

- نظرات (0)

راه افزایش رزق و روزى در کلام امام علی (ع)

امام علی (عليه السلام) فرمودند: روزى را به وسيله صدقه فرود آوريد

 

امام علی (ع) در حکمت 137 نهج البلاغه به راه افزایش رزق و روزى می پردازد.

امام علی (ع) در حکمت 137 نهج البلاغه به راه افزایش رزق و روزى می پردازد.

حکمت137نهج البلاغه:
امام علی (عليه السلام) فرمودند: سْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَةِ
روزى را به وسيله صدقه فرود آوريد.

شرح و تفسير
امام علی (عليه السلام) در اين كلام كوتاه حكمت آميز اشاره به اسباب فزونى نعمت كرده مى فرمايد: «روزى را به وسيله صدقه فرود آوريد» (اسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَةِ).

منظور از رزق و روزى تمام مواهب الهى است كه انسان در زندگى به آن نياز دارد و معمولاً بر مواهب مادى از قبيل مال و املاك گوناگون اطلاق مى شود، هرچند درباره امور معنوى نيز به كار مى رود مثلاً مى گوييم: «اللّهُمّ ارْزُقْنَا الاْيمانَ وَالْيَقينَ، خداوندا ايمان و يقين به ما روزى بفرما» ولى در كلام مورد بحث اشاره به مواهب مادى است.

 منظور از «صدقه» هرگونه موهبت مادى است كه بدون عوض و با انگيزه الهى در اختيار ديگرى قرار داده شود.

امام علی (عليه السلام) در اين كلام نورانى رابطه نزديكى ميان صدقات و فزونى رزق و روزى بيان فرموده است. اين معنا در روايات ديگر نيز با عبارات متفاوتى آمده است از جمله در حكمت 258 خواهد آمد كه امام(عليه السلام) مى فرمايد: «إذا أمْلَقْتُمْ فَتاجِرُوا اللهَ بِالصَّدَقَةِ، هر زمان فقير و نيازمند شديد با دادن صدقه با خداوند معامله كنيد».

 در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم كه به يكى از فرزندانش فرمود: از آن مالى كه نزد تو بود چقدر باقى مانده؟ عرض كرد: فقط چهل دينار.

 امام(عليه السلام)فرمود: برو و آن را به نيازمندان صدقه بده.

عرض كرد: چيزى غير از آن در بساط نيست. فرمود: مى گويم آن را صدقه بده خدا به جاى آن به ما مى دهد. سپس فرمود: «أَما عَلِمْتَ أنَّ لِكُلِّ شَيْء مِفْتاحاً وَمِفْتاحُ الرِّزْقِ الصَّدَقَةُ، آيا نمى دانى هرچيز كليدى دارد و كليد رزق صدقه است؟» پس برو و آن را در راه خدا به نيازمندان بده. فرزند امام اين كار را كرد.

ده روز نگذشته بود كه از محلى چهار هزار دينار خدمت حضرت آوردند. امام(عليه السلام)فرمود: فرزندم! چهل دينار براى خدا دادى و خداوند چهار هزار دينار به ما داد.

نكته: اسباب و موانع رزق و روزى رزق و روزى اسباب و موانع مختلفى دارد. اين اسباب و موانع بر دو گونه است: بخشى جنبه مادى و ظاهرى دارد و بخشى جنبه معنوى. اسباب مادى رزق و روزى تلاش و كوشش و دقت در انتخاب كسب و كار و برخورد خوب با مردم و داشتن حساب و كتاب دقيق و امثال آن است.

موانع مادى آن نيز تنبلى، بدرفتارى با مردم و اقدام هاى بدون مشورت و بى مطالعه و امثال آن است. اما اسباب معنوى آن امور زيادى از جمله دادن صدقه و بخشش در راه خداست. قرآن كريم مى فرمايد: «(يَمْحَقُ اللهُ الرِّبَا وَيُرْبِى الصَّدَقَاتِ)، خداوند ربا را نابود مى كند، و صدقات را افزايش مى دهد» اين آيه نيز اشاره به اين معنا دارد كه صدقه باعث ازدياد روزى مى شود. همچنين در احاديث اسلامى آمده است كه نماز شب، بيدار ماندن ميان طلوع فجر و طلوع آفتاب و پرداختن به ذكر و دعا تأثير زيادى در فزونى روزى دارد. از جمله موانع معنوى روزى گناهان مختلف است، از اين رو در بعضى از احاديث امير مؤمنان آمده است: «إذا أبْطَئَتِ الاْرْزاقُ عَلَيْكَ فَاسْتَغْفِرِ اللهَ يُوَسِّعْ عَلَيْكَ فيها، هنگامى كه روزى براى تو سخت شد از گناهانت استغفار كن خداوند روزى تو را وسيع مى گرداند».

 روايت معروفى نيز در ذيل آيات 10 به بعد سوره «نوح»: (فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّاراً * يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِّدْرَاراً * وَيُمْدِدْكُمْ بِأَمْوَال وَبَنِينَ وَيَجْعَلْ لَّكُمْ جَنَّات وَيَجْعَلْ لَّكُمْ أَنْهَاراً …) از امير مؤمنان على(عليه السلام)نقل شده كه گروهى نزد آن حضرت آمدند و از خشكسالى و كمبود فراورده هاى كشاورزى و مانند آن شكايت داشتند. حضرت به همه آنها دستور داد كه از گناهان خود توبه كنند و به اين آيات استناد فرمود. در مورد صله رحم از امام باقر(عليه السلام) نقل شده است كه مى فرمايد: «صُلَةُ الاْرْحامِ تُزَكِّى الاْعْمالَ وَتُنْمِى الاْمْوالَ، صله رحم اعمال انسان را پاكيزه و اموال را فزونى مى دهد». در مقابل آن قطع رحم باعث تاريكى فضاى زندگى و كمبود روزى است.

 

- نظرات (0)

محاسبه اعمال در قرآن

- نظرات (0)

درجات بهشت

اگر دو نفر در دنيا مساوي عمر نمايند و اعمال هر دو مثل هم باشد، جز آن كه يكي از آنان ذكر بيشتري گفته باشد، آيا جايگاه آن دو نفر در قيامت يكسان است؟

بهشت داراي مقامات و مراتبي است كه از آنها به درجات بهشت تعبير مي شود. هر گروهي از مؤمنان و اهل بهشت طبق اعمال و شايستگي هايي كه در دنيا كسب كرده اند در درجه اي از بهشت جايگزين مي گردند. مقامات اولياءالله ايجاب مي كند كه درجات آنها در بهشت متفاوت باشد.

قرآن كريم كه در موارد فراواني به تفصيل، دركات تبهكاران و درجات مؤمنان را بيان مي كند، گاه به اجمال درباره مراتب معاد مي فرمايد: وَ لَلْآخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجاتٍ وَ أَكْبَرُ تَفْضيلاً(1). و هر آينه درجات و پايههاي آن جهان بزرگتر و برتريهايش بيشتر و والاتر است. . يعني تفاوتي كه بين صالحان در دنياست، در آخرت بيشتر است».
در دنيا همه انسان ها از نظر امكانات و وسايل رفاهي يكسان نيستند. اين تفاوت در آخرت بيش از تفاوتي است كه در دنياست، زيرا درجات دنيا و آخرت از جهت محدوديت و گستردگي، مانند خود دنيا و آخرت است. خداي سبحان درباره بهشت مي فرمايد: وَ سارِعُوا إِلي مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقينَ(2). بشتابيد به سوي آمرزشي از پروردگارتان و بهشتي كه فراخناي آن آسمانها و زمين است كه براي پرهيزگاران آماده شده است. تفاوت درجات بهشتيان هم به همين نسبت با تفاوت انسان ها در دنيا فرق دارد. لذا وقتي كه يك ذكر گفته شود با توجه به معرفت شخص و ساير شرايط او به آن ذكر مثل «الله اكبر» ثواب داده مي شود كه باعث بالا رفتن مقام شخص نسبت به هم رتبه خود مي شود.
بهشتِ مقرّبين با بهشت اصحاب يمين متفاوت است، و بهشت كساني كه در قلّه هاي ايمان و معرفت و اعمال صالح قرار دارند با كساني كه در رتبه پايين ترند، فرق دارد. رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: «بهشت را صد درجه است و ميان هر درجه با درجه ديگر به مقدار فاصله آسمان با زمين است. بالاترين درجه آن فردوس است كه چهار رود بزرگ بهشت از آن مي جوشد، و هرگاه از خداوند حاجتي خواستيد فردوس را بخواهيد».(3)
حضرت امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: «نگوييد يك بهشت است».
خداوند عزّ و جلّ مي فرمايد: «بهشت را درجاتي است كه بعضي فوق بعضي ديگر است».(4)
امام علي ـ عليه السلام ـ فرمود: «بهشت درجات و جايگاه هاي مختلف و برتر از هم، و نعمت هاي پياپي و مداوم دارد».(5)
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: «در بهشت درجه اي است كه جز پيشوا و رهبر عادل، يا كسي كه صله رحم مي كند، يا آن كس كه با داشتن نان خور زياد (و درآمد اندك) صبر مي كند و مي سازد، به آن درجه و مقام نمي رسد».(6)
امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: «بهشتياني كه داراي كمترين و كوچك ترين مقام و درجه اند (مقامشان چنان است) اگر تمام آدميان و پريان بدان وارد شوند، همه از طعام و شراب آن سير شوند و چيزي از آن كاسته نمي گردد».(7)
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: «در بهشت عدن جز سه گروه مسكن نمي كنند. پيامبران، صدّيقان و شهدا».(8)
امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: «خدا مي فرمايد: بهشت درجاتي دارد. بعضي برتر از بعضي است. مردم به وسيله اعمالشان برتري مي يابند».(9)
امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: «بر تو باد تلاوت قرآن زيرا درجات بهشت به تعداد آيات قرآن است. روز قيامت به قاري قرآن گفته مي شود: بخوان و بالا رو. هر آيه اي بخواند يك درجه بالا مي رود».(10)
قرآن كريم مي فرمايد: و لمن خاف مقام ربّه جنّتان... ومِنْ دُونِهِما جَنَّتان(11)، براي كسي كه از مقام پروردگارش بترسد دو باغ بهشتي است و پايين تر از آن دو، دو باغ بهشتي ديگر است».
دو باغ اوّلي براي مقرّبين و دو باغ دوّمي كه در مرحله پايين تر است، از اصحاب اليمين است، كه اشاره به درجات مختلف اهل بهشت دارد. شيخ صدوق مي فرمايد: «بهشتيان كه در نهايت خوشي هستند نوع كامراني آنان متفاوت است. آنها كه در عبادت پروردگار همت والايي داشته و شوق لقاي خدا انگيزه بندگي شان بود، به نعمت تقديس و تسبيح و حمد و ثناي ذات اقدس خدا متنعم مي شوند، و آن كه به منظور راه يافتن به بهشت برين، خدا را عبادت كرده، به انواع خوردني ها و نوشيدني ها و حوريان دست مي يابد».(12)
چنانكه امام علي ـ عليه السلام ـ فرمود: «مردم در عبادت سه دسته اند: گروهي به انگيزه رسيدنثواب، عبادت مي كنند. اين بندگي بازرگانان است، گروهي عبادتشان به خاطر ترس است، اين عبادت غلامان است و گروهي خدا را از روي شكر و سپاس گزاري عبادت مي كنند، اين عبادت آزادگان است».(13)
بنابراين بهشت داراي مراتب و مقامات است كه از آنها به درجات تعبير مي شود نه به طبقات. درجات به حسب اعمال و كردار و اعتقادات و نيّت ها به بهشتان داده مي شود. در قرآن كريم از بهشت هاي عدن،(14) خُلد،(15) مأوي،(16) عاليه،(17) نعيم،(18) فردوس،(19) و بهشت منسوب به پروردگار (جنّتي)(20) نام برده شده است. جهنم نيز داراي مراتب و نقطه هاي مختلفي است كه از اين مرتبه ها به دركات تعبير مي شود. دركات جهنم روي هم ديگر است. از اين رو جهنم داراي طبقات مي باشد. پايين ترين طبقه و پست ترين نقطه جهنم جايگاه منافقين است.
قرآن كريم مي فرمايد: إِنَّ الْمُنافِقينَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَ لَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصيرا(21) منافقان در پايين ترين طبقه دوزخ قرار دارند و ياوري براي آنان نمي‌يابي».
علامه طباطبايي مي فرمايد: «از اين آيه شريفه اين مطلب استفاده مي شود كه اهل آتش مراتبي دارند كه از حيث پستي و پايين بودن با يكديگر اختلاف دارد و بر حسب همين اختلاف، مراتب عذابشان هم در سختي و دردناكي مختلف است. اين مراتب را خداوند دركات مي نامد».(22)
قرآن مي فرمايد: وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعينَ لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِكُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ(23). جهنم ميعادگاه همه آنها است. هفت در دارد، و براي هر دري گروه معيّني از آنها تقسيم شده اند».
اميرمؤمنان ـ عليه السلام ـ فرمود: «جهنم داراي هفت در است كه به صورت طبقه طبقه است. بعضي بالاي بعض ديگر است. سپس يكي از دست هايش را بر ديگري گذارد و فرمود: اين چنين است، خداوند بهشت ها را در كنار هم قرار داد، ولي طبقات جهنم روي هم اند. بعضي فوق بعض ديگر است كه پايين ترين آنها (جهنم) است. بالاي آن (لظي) است. بالاي آن (حطمه) بالاي آن (سقر) بالاي آن (جحيم) بالاي آن (سعير) و بالاي آن (هاويه)(24) است».(25)
امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: «در جهنم صحرايي است براي متكبران كه آن را سقر گويند كه از سختي و بسياري گرمايش به خداوند شكايت كرد و اجازه خواست تا نفس بكشد، خدا اجازه داد، نفسي كشيد و جهنم را سوزاند».(26)
بنابراين جهنم داراي طبقات است. هر يك از سعادت و شقاوت درجات و مراتبي دارد، نه اهل سعادت يك درجه و مرتبه اند و نه اهل شقاوت، اين مراتب و تفاوت ها درباره اهل بهشت به عنوان درجات و درباره اهل جهنم به عنوان دركات تعبير مي شود.(27)

پاورقی:

1. اسراء : 21.
2. آل عمران : 133.
3. احسان بخش، صادق، آثار الصادقين، ج2، ص340، ح42.
4. همان، ص338، ح32.
5. نهج البلاغه، فيض الاسلام، خطبه 84، ص195.
6. مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار، ج8، ص120، ح11.
7. همان.
8. احسان بخش، آثار الصادقين، ج2، ص341، ح44.
9. بحارالأنوار، ج8، ص106.
10. همان، ص186، ح152.
11. رحمن : 46 و 62.
12. محمد بن علی بن بابویه، الااعتقادات، اعتقادنا في الجنه. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج8، ص200.
13. نهج البلاغه، فيض الاسلام، کلمه 229، ص1182.
14. توبه : 72.
15. فرقان : 15.
16. نجم : 15.
17. حاقه : 22.
18. مائده : 65.
19. کهف : 107.
20. فجر : 30.
21. نساء : 145.
22. طباطبايي، سيد محمد حسين، ترجمه تفسير الميزان، ترجمه موسوی، محمد باقر، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ج5، ص187.
23. حجر : 43ـ44.
24. نام‌های فوق در قرآن کريم ذکر شده است: جهنم: آل عمران : 162، لظي: معارج : 17، حطمه: همزه : 4، سقر: مدثر : 26، جهيم: بقره : 119، سعير: نساء : 10، هاويه: رعد : 9.
25. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البيان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ج5ـ6، ص338.
26. محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحکمه، ج1، ص473، ح2920.
27. مطهری، مرتضي، عدل الهي، تهران، انتشارات صدرا، ص414.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات

- نظرات (0)

اقسام وحی

پرسش : قرآن اقسام وحیرا چند گونه معرّفی کرده است؟

پاسخ اجمالی: از آيات قرآن بر مى آيد كه «وحى» معانى مختلفى دارد، بعضى تكوينى است و بعضى تشريعى و در هفت معناى زير به كار رفته است: 1- وحى تشريعى كه بر پيامبران نازل مى شد. 2- الهام به غير انبياء. 3- پيام الهى به فرشتگان. 4- پيام با اشاره. 5- القائات مرموز شيطانى. 6- تقدير قوانين الهى در جهان تكوين. 7- آفرينش غريزه ها. نزول وحى بر پيامبران نيز به صورت هاى مختلفى بوده از جمله: 1- نزول ملک و مشاهده فرشته وحی. 2- شنیدن صدای فرشته بدون مشاهده او. 3- الهام به قلب. 4- خواب و رویای صادقه.

پاسخ تفصیلی: از آیات قرآنبه خوبى بر مى آید که «وحى» معانى مختلفى دارد، بعضى تکوینى است و بعضى تشریعى؛ و روى هم رفته در هفت معناى زیر به کار رفته است:

1. وَحْىِ تَشریعى که بر پیامبران نازل مى شد.
2. وحى به معناى الهامهایى که به غیر انبیاء مى شد؛ مانند: آنچه درباره مادر موسى آمده است: «وَاَوْحَیْنَا اِلَى اُمِّ مُوسَى اَنْ اَرْضِعِیهِ ...»(1)؛ (ما به مادر موسى وحى [الهام] فرستادیم که او را شیرده، و هنگامى که بر او ترسیدى او را در دریا بیفکن، و نترس و غمگین مباش که ما او را به تو باز مى گردانیم، و او را از رسولان قرار مى دهیم).
نظیر همین معنا، بلکه به صورت کامل تر در مورد مریم(علیه السلام) در سورهمریم آمده است که فرشته وحى در برابر او ظاهر شد و بشارت تولّد عیسى را به او داد.(2)
3. وحى به فرشتگان یعنى پیام الهى به خود آنها؛ چنانکه در داستان غزوهبدردر سورهانفال آمده است: «اِذْ یُوحِى رَبُّکَ اِلَى الْمَلاَئِکَهِ اَنِّى مَعَکُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِینَ آمَنُوا»(3)؛ (به خاطر بیاور زمانى را که پروردگارت به فرشتگان وحى کرد که من با شما هستم، پس کسانى را که ایمانآورده اند ثابت قدم دارید).
4. وحى به معناى پیام با اشاره؛ مطلبى که در داستان زکریا(علیه السلام) آمده است: «فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ مِنْ الْمِحْرَابِ فَاَوْحَى اِلَیْهِمْ اَنْ سَبِّحُوا بُکْرَهً وَعَشِیّاً»(4)؛ (از محراب عبادتش به سوى مردم بیرون آمد و با اشاره به آنها گفت صبح و شام [خدا را] تسبیحگویید).
5. وحى به معناى القائات مرموز شیطانى؛ مانند: «وَکَذَلِکَ جَعَلْنَا لِکُلِّ نَبِىّ عَدُوّاً شَیَاطِینَ الاِْنسِ وَالْجِنِّ یُوحِى بَعْضُهُمْ اِلَى بَعْض زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً»(5)؛ (این گونه براى هرپیامبرى دشمن از شیاطین انس و جن قرار دادیم که سخنان فریبنده و بى اساس را [براى اغفال مردم] به طورى سرى به یکدیگر مى گفتند).
6. وحى به معناى تقدیر قوانین الهى در جهان تکوین؛ مانند: «وَاَوْحَى فِى کُلِّ سَمَاء اَمْرَهَا»(6)؛ (خداوند در هر آسمانى تقدیر و تدبیر لازم را فرمود). و آنچه درباره شهادت زمین در قیامتآمده است نیز ممکن است اشاره به همین معنا باشد؛ «یَوْمَئِذ تُحَدِّثُ اَخْبَارَهَا بِاَنَّ رَبَّکَ اَوْحَى لَهَا»(7)؛ (در آن روز زمین اخبارش را باز مى گوید، چرا که پروردگارت به او وحى کرده).
7. وحى به معناى آفرینش غریزه ها؛ مانند: «وَاَوْحَى رَبُّکَ اِلَى النَّحْلِ اَنِ اتَّخِذِى مِنْ الْجِبَالِ بُیُوتاً وَمِنْ الشَّجَرِ وَمِمَّا یَعْرِشُونَ»(8)؛ (پروردگارت به زنبور عسل وحى [الهام غریزى] فرستاد که از کوه ها و درختان و داربست هایى که مردم درست مى کنند خانه هایى برگزیند).
اینها همه از یک سو، از سوى دیگر نزول وحى بر پیامبران نیز به صورت هاى مختلفى صورت گرفته است که در قرآنمجید و روایات حدّاقل به چهار صورت آن اشاره شده است:
1. گاه به صورت نزول ملک و مشاهده فرشته وحى است.
2. گاه به صورت شنیدن صداى فرشته بدون مشاهده اوست.
3. گاه به صورت الهامبه قلب ایشان است.
4. گاه به صورت خواب و رویاى صادقه است؛ مانند آنچه در داستان ابراهیم(علیه السلام)درباره ذبح فرزندش اسماعیل(علیه السلام) آمده(9) یا آنچه در مورد پیغمبر اکرم(صلى اللهعلیه وآله) درباره بشارت ورود مسلمین در نهایت امنیّت در مکّه براى زیارتخانه خدادر سوره«فتح» آیه27 دیده مى شود.
در روایتى آمده است که یکى از اصحاب از پیغمبر اکرم(صلى اللهعلیه وآله)سوال کرد: وحى بر شما چگونه نازل مى شود؟
حضرت فرمود: «احیاناً یاتِینىِ مِثْلُ صِلصِلَهُ الجَرَسَ، وَهُوَ اَشّدُهُ عَلَىَّ، فَیَفُصِمُ عَنّىِ فَقَدْ وعُیَتُ ما قَالَ، و احیاناً یتمثل لى الملک رجلا فَیُکِلّمنِىُ فَاَعِى ما یقول»(10)؛ (گاهى وحى همانند صداى زنگ به سراغ من مى آید، و این از همه بر من سخت تر است، حقایق را بر من روشن مى کند، و من آنچه را مى گوید حفظ مى کنم، و گاه فرشته وحى به صورت مردى در مقابل من مجسّم مى گردد و با من سخن مى گوید و من آنچه را مى گوید حفظ مى نمایم).
در حدیثدیگرى از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «انبیاء و رسولان بر چهار طبقه اند: بعضى از آنها الهامبه قلب او مى شود و از خودش تجاوز نمى کند، و بعضى در خواب مى بیند و صدا را در بیدارى مى شنود، ولى او را نمى بیند، و مبعوث به هیچ کس نیست... بعضى در خواب مى بینند و در بیدارى نیز صداى ملک را مى شنوند و او را نیز مشاهده مى کنند و تنها مامور هدایت طایفه اى هستند کم باشند یا زیاد.... و بعضى در خواب مى بینند صدا را در بیدارى مى شنوند و فرشته را مشاهده مى کنند و امام و پیشواى [عموم مردم جهان] هستند».(11)،(12)

پی نوشت: (1). سوره قصص، آيه 7.

(2). سوره مريم، آيات 17 تا 19.

(3). سوره انفال، آيه 12.

(4). سوره مريم، آيه 11.

(5). سوره انعام، آيه 112.

(6). سوره فصّلت، آيه 12.

(7). سوره الزلزلة، آيات 4 و 5.

(8). سوره نحل، آيه 68.

(9). سوره صافات، آيه 102.

(10). بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، محقق/ مصحح جمعى از محققان‏، دار إحياء التراث العربي‏، بيروت‏، 1403 قمری‏، چاپ: دوم، ج 18، ص 261، باب 2 (آخر في كيفية صدور الوحي و نزول جبرئيل ع و علة احتباس الوحي و بيان أنه ص هل كان قبل البعثة متعبدا بشريعة أم لا) .

(11). الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، محقق/ مصحح: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد، دار الكتب الإسلامية، تهران، ‏ ‏1407 قمری، چاپ: چهارم، ج 1‏، ص 174، باب (طبقات الأنبياء و الرسل و الأئمة ع ) .

(12). گرد آوری از کتاب: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386 شمسی، چاپ: نهم، ج 1، ص 218.

- نظرات (0)